Σταυρί Λακωνίας

Περιφέρεια: Πελοπόννησος
Νομός: Λακωνίας

Το Σταυρί είναι μικρό γραφικό χωριό της Μέσα Μάνης στο Δήμο Ανατολικής Μάνης της Περιφερειακής Ενότητας Λακωνίας[2] με μόλις 9 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2021)[3]. Το χωριό βρίσκεται στο οροπέδιο της Άνω Πούλας, στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου της Μάνης (αποσκιερή), απέχει περίπου 22 χλμ. από την Αρεόπολη. Το Σταυρί είναι χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός[4] ενώ παλαιότερα αποτελούσε τμήμα του Δήμου Οιτύλου. Σήμερα, μετά την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης, ανήκει διοικητικά στον Δήμο Ανατολικής Μάνης.

Κοντά στο χωριό υπάρχει ο παλιός λάκκος στον οποίο έχουν πραγματοποιηθεί έργα συγκέντρωσης των υδάτων για το πότισμα των ζώων. Επίσης, υπάρχει γήπεδο ποδοσφαίρου (σε όχι καλή κατάσταση) και γήπεδο μπάσκετ με προβολείς.
Ονομασία

Το χωριό έλαβε το όνομα Σταυρί, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, καθώς βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο, δηλαδή σε σταυροδρόμι, στο σχετικά εύφορο οροπέδιο της Άνω Πούλας. Ανέκαθεν το χωριό υπήρξε σημείο συνάντησης των ντόπιων, καθώς παλαιότερα το χωριό διέθετε το μοναδικό στην περιοχή παντοπωλείο (του Σερεμετάκη), ενώ εκεί λειτούργησε ένας από τους πρώτους παραδοσιακούς ξενώνες της Μάνης (Tsitsiris Castle), ενώ κατά καιρούς λειτούργησαν καφενεία και εστιατόρια.
Ιστορία

Κατά την αρχαιότητα στην ευρύτερη περιοχή υπήρξαν οι πόλεις της Ιππόλας Αθηνάς και της Μέσσης, με το επίνειο, τον Ιερόν Λιμένα (σήμερα Γερολιμένας). Ωστόσο, η ίδρυση του χωριού τοποθετείται κατά τον Μεσαίωνα.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το χωριό αποτέλεσε έδρα οικογενειών της ισχυρής φάρας των Νικλιάνων[5], σε αντιδιαστολή με τους αχαμνόμερους, που ήταν οικογένειες χωρίς μεγάλη δύναμη και κατοικούσαν συνήθως έξω από τα χωριά στα λεγόμενα «ξεμόνια». Η επιλογή της τοποθεσίας δεν ήταν τυχαία, καθώς παρείχε προστασία από κάθε λογής εχθρούς, ενώ ταυτόχρονα παρείχε τα απαραίτητα για την επιβίωση. Τα τελευταία 100 χρόνια παρατηρείται μια φυγή, κυρίως προς τις μεγάλες πόλεις, όσο και προς τις κοντινές παράκτιες περιοχές[6].

Λίγο πριν το 1800, το Σταυρί συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο του ποιητή Νηφάκη με τα 115 τοπωνύμια της Μάνης[7].

Το χωριό όπως και οι οικογένειες που κατοικούσαν εκεί αναφέρονται σε πάμπολλα μοιρολόγια[8].
Αρχιτεκτονική
Σοκάκι στην είσοδο του Σταυρίου.

Αν και μικρό σε μέγεθος, το Σταυρί είναι πολύ καλά συντηρημένο. Τα πετρόκτιστα σπίτια είναι στενά και ψηλά σαν πύργοι (πυργόσπιτα), ορθογώνιου σχήματος, με μικρά παράθυρα και πόρτες, σχεδόν σαν φρούρια και περιστοιχίζουν τους πύργους. Τα στενά σοκάκια του είναι στρωμένα με πέτρα (καλντερίμια) και τα περισσότερα σπίτια είναι είτε επισκευασμένα είτε πλήρως ανακαινισμένα. Οι περισσότεροι πύργοι διασώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, κάποιοι έχουν αναπαλαιωθεί και κάποιοι κατοικούνται είτε ως μόνιμη, είτε ως εξοχική κατοικία. Ο πιο γνωστός πύργος (πύργος Σερεμετάκη) βρίσκεται στην είσοδο του χωριού[9].

Τα πετρόκτιστα σπίτια περιστοιχίζουν τους πύργους και επικοινωνούν εσωτερικά με αυτούς μέσω εσωτερικών και εξωτερικών διαδρόμων. Η πλειονότητα των σπιτιών διατήρησε τον παραδοσιακό μανιάτικο χαρακτήρα τους, με το χαρακτηριστικό παχύ χτίσιμο της πέτρας, τις χαμηλωμένες πόρτες και τα μικρά παράθυρα.

Χαρακτηριστικό δείγμα μανιάτικης αρχιτεκτονικής αποτελεί ο παραδοσιακός ξενώνας του Τσιτσίρη (Tsitsiris Castle)[10], ο οποίος κτίστηκε περίπου το 1820. Ο ξενώνας λειτουργούσε πριν μερικά χρόνια, αλλά πλέον είναι κλειστός.

Το χωριό διαθέτει 3 εκκλησίες:

Την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που είναι η μεγαλύτερη και βρίσκεται περίπου στο κέντρο του χωριού.
Την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, που είναι η παλαιότερη και βρίσκεται στην είσοδο του χωριού και έχει δίπλα μια παιδική χαρά. Στην είσοδο μάλιστα του ναού, υπήρχε μαρμάρινος κοσμήτης του 13ου αιώνα, στην οποία ο άγνωστος γλύπτης υπέγραψε "χηρή Γεοργίου του μάστορος"[11].
Το εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπους, το οποίο είχε μισογκρεμιστεί πριν μερικά χρόνια, αλλά χάρη στους κατοίκους αναστηλώθηκε.

Σε μικρή απόσταση από το Σταυρί, δεσπόζει ο ναός της Επισκοπής, ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία της Μάνης.
Μνημεία και αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής

Η ευρύτερη περιοχή διαθέτει πολλά και ενδιαφέροντα μνημεία και αξιοθέατα:

Χάρτης

Wikimedia | © OpenStreetMap
Το Κάστρο της Μαΐνης: πρόκειται για το βυζαντινό κάστρο που βρίσκεται στην μύτη του ακρωτηρίου Τηγάνι. Χτίστηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, και εξελίχθηκε σε μεγάλο στρατιωτικό και θρησκευτικό κέντρο. Εδώ προσπάθησαν να εισβάλλουν οι Βάνδαλοι με το βασιλιά τους Γεζέριχο το 467, αλλά στη μάχη του Ταινάρου (στη Καινήπολη) οι Μανιάτες με τη γενναία αντίστασή τους συνέτριψαν τους επιδρομείς[12]. Πρόκειται για ιδανική πεζοπορική διαδρομή, το καλοκαίρι ιδανικά τις πρωινές ώρες. Η μετάβαση από το Σταυρί μπορεί να πραγματοποιηθεί με αυτοκίνητο μέχρι το νεκροταφείο της Αγίας Κυριακής (περίπου 1 χλμ) και από εκεί με τα πόδια στο μονοπάτι προς το κάστρο που διασχίζει το ακρωτήριο (περίπου 2 χλμ). Κατά τη διαδρομή μπορεί κανείς να δει τις παλιές αλυκές και να μυρίσει το άγριο θυμάρι και τη ρίγανη[13]. Στην είσοδο του Κάστρου αναζητήστε το πάτημα του αλόγου της Πριγκιποπούλας, που σύμφωνα με τον μύθο έχει αποτυπωθεί πάνω στον βράχο.
Παναγία Αγήτρια[14]: ένα ξωκλήσι πάνω στον γκρεμό. Ναός βυζαντινός σταυροειδής με τρούλο, με μαρμάρινα ανάγλυφα, κίονες και σκαλιστά μοτίβα πουλιών στο πάτωμα. Έχει κτιστεί δίπλα σε σπήλαιο (ο νότιος τοίχος) και χρονολογείται στα 1200. Οι αγιογραφίες είναι ξεθωριασμένες, αλλά υψηλής τέχνης[15]. Η διαδρομή από το Σταυρί μέχρι το εκκλησάκι είναι ιδανική και ευχάριστη, ειδικά τις πρωινές ώρες. Η μετάβαση από το Σταυρί μπορεί να γίνει με τα πόδια, σε μια συνολική διαδρομή περίπου 2 χλμ[16].
Η δύση του ηλίου όπως φαίνεται από τον Μέζαπο (Κουρκού).
Μέζαπος: το παραθαλάσσιο χωριουδάκι του Μεζάπου, το παλαιό κρυσφήγετο του πειρατή Σάσαρη, αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον αξιοθέατο για τον επισκέπτη, καθώς βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3 χλμ, με μια πανέμορφη παραθαλάσσια διαδρομή, όπου εκτός από την υπέροχη θέα προς την θάλασσα και τα ξεμόνια, ο διαβάτης μπορεί να δει τα ερείπια βυζαντινών εκκλησιών, όπως του εκκλησάκι του Αγίου Προκοπίου. Ο Μέζαπος διαθέτει 2 παραλίες (Χαλικιά και Κάτω Μέζαπος), όπως και τον μώλο της Κουρκούς, ιδανικός για βουτιές. Στην Χαλικιά που είναι προσβάσιμη με τα πόδια και διαθέτει 2 τμήματα (την Χαλικιά και το Αλωνάκι), μπορεί κανείς να θαυμάσει τις μεγάλες λευκές πέτρες και μια επισκέψιμη σπηλιά, ενώ στο βάθος φαίνεται το Τηγάνι με το Κάστρο του. Στον Κάτω Μέζαπο, η παραλία είναι μικρότερη και ο επισκέπτης θα απολαύσει τα πεντακάθαρα νερά δίπλα στα βράχια. Επίσης, ακολουθώντας το μονοπάτι αριστερά της παραλίας, μπορεί να επισκεφθεί τον εγκαταλελειμμένο πύργο του πειρατή Σάσαρη. Στην Κουρκού, η οποία σχηματίζει μια κυκλική θαλάσσια εσοχή, εκτός από τα καταπράσινα νερά, μπορεί κανείς να απολαύσει και την πανέμορφη δύση του ηλίου με φόντο την χερσόνησο Τηγάνι. Στο Μέζαπο λειτουργούν παραδοσιακές ταβέρνες, ενοικιαζόμενες κατοικίες και ξενοδοχείο.

Ιστορικές οικογένειες του Σταυρίου

Οι οικογένειες που κατοικούσαν στο χωριό, ήταν οικογένειες Νικλιάνων και κάθε μία κατέχει τον δικό της πύργο, δείγμα της ισχύος τους ανά τους αιώνες.Οι Νικλιάνικες οικογένειες συνήθιζαν να κατοικούν μαζί για λόγους ασφαλείας[17].

Τα πιο γνωστά επώνυμα του χωριού σήμερα είναι:

Σουκαράς
Σερεμετάκης
Κανακάκης
Κοκοράκης
Κυρίμης
Ψικάκος ή Ψυκάκος
Γεωργακαράκος
Παρασκευάκος
Κωνσταντάκος
Στεφανάκος
Παπαδάκης
Γεωργουλάκος
Φαβατάς
Ντούβας

Κάτι για το οποίο περηφανεύονται μέχρι σήμερα οι κάτοικοι του χωριού, είναι ότι ποτέ δεν έχει πωληθεί σπίτι ή χωράφι σε "ξένο", δηλαδή σε κάποιον που δεν έχει κάποιου είδους συγγενική σχέση.

Παραπομπές

(Ελληνικά) Βάση δεδομένων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής.
«Σταυρί Λακωνίας». Διοικητικές μεταβολές των ΟΤΑ. Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης. Ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2024.
Ελληνική Στατιστική Αρχή (2021). «Αποτελέσματα Απογραφής 2021». Αποτελέσματα Απογραφής 2021. Ελληνική Στατιστική Αρχή.
Εθνικό Τυπογραφείο, Πρόεδρος Ελληνικής Δημοκρατίας (13-11-1978). «ΦΕΚ χαρακτηρισμού παραδοσιακών οικισμών». Εφημερίς της Κυβερνήσεως. «ΦΕΚ χαρακτηρισμού παραδοσιακών οικισμών».
Κάσσης, Κυριάκος (1983) [1977]. Ιστορία της Μάνης. Αθήνα: ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΣΣΗΣ. σελ. 36. "Νικλιάνοι στη Μάνη"
Κουτσιλιέρης, Ανάργυρος (1993). «Κάθοδος στις ακτές». Ιστορία της Μάνης. Αθήνα: Β. Μπεκάκος. σελ. 131.
Κουτσιλιέρης, Ανάργυρος (1993). «Μεσαιωνική Ιστορία - Τα τοπωνύμια». Ιστορία της Μάνης. Αθήνα: Β. Μπεκάκος. σελ. 186.
Δαμιανάκου, Βούλα (1997). Μανιάτικα μοιρολόγια. Αθήνα: Επικαιρότητα. σελ. 138, 231. ISBN 960-205-354-2.
«Σταυρί». Feel Greece.
«Σταυρί». ExploringGreece.gr.
Κάσσης, Κυριάκος. Ιστορία της Μάνης (1983 έκδοση). Αθήνα: ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΣΣΗΣ. σελ. 88.
«Κάστρο Μαΐνης». Mani.org. 2019.
«Μάνη: πεζοπορία στο Τηγάνι και το κάστρο της Μαΐνης». ΚΑΡΥΔΟΤΣΟΥΦΛΟ. Ελένη Βλάχου. 13 Απριλίου 2022.
«Αγήτρια: Το άγνωστο εκκλησάκι της Μάνης που «κρύβεται» μεταξύ γκρεμού και θάλασσας». Travel.gr. ΧΑΡΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΙΔΗΣ. 29 Απριλίου 2023.
«ΠΑΝΑΓΙΑ ΑΓΗΤΡΙΑ». ΝΑΟΙ ΣΤΗ ΜΑΝΗ. 2015.
«Μάνη: μια εκπληκτική πεζοπορία στην Παναγία Αγήτρια». ΚΑΡΥΔΟΤΣΟΥΦΛΟ. Ελένη Βλάχου. 11 Απριλίου 2022.
Καπετανάκης, Σταύρος (2005). Μανιάτες Αγωνιστές του 1821. Καλαμάτα: Σύλλογος Μανιατών. σελ. 23.

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License