.
Περιφέρεια : Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Νομός : Δράμας
Η Δράμα είναι πόλη της ανατολικής Μακεδονίας, έδρα του Δήμου Δράμας και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Δράμας στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Η δημοτική Ενότητα Δράμας έχει πληθυσμό 55.440 σύμφωνα με την απογραφή του 2021 και η πόλη 44.257 κατοίκους.[1] Βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας Ηδωνίδας με μακραίωνη ιστορία, καθώς ο τόπος κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους. Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από το «Ύδραμα»-«Δύραμα», λόγω της αφθονίας των υδάτων που αναβλύζουν στην περιοχή.[2] Είναι έδρα της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστήμιου της Ελλάδος.[3] Στην πόλη λαμβάνει χώρα ετησίως το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας.[4]
στορία
Προϊστορικοί χρόνοι
Κεφαλή του θεού Διονύσου, Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας.
Η περιοχή κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Ηδωνίδα. Πρώτοι κάτοικοι φαίνεται ότι ήταν οι Δίοι, όπως τους ονομάζει ο Όμηρος, και κατοικούσαν σε τμήμα της πεδιάδας και στα βόρεια ορεινά. Οι Δίοι ήταν πανάρχαιο πελασγικό φύλο, παρακλάδι των Οδρυσών, που θεωρούνταν ότι κατάγονταν από τον Δία και για τον λόγο αυτό ονομάζονταν και Δίοι. Οι Δίοι πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο και στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.[5] Ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, στη σημερινή περιοχή Δράμας, που ανήκε στην περιοχή της Ηδωνίδας, βεβαιώνεται ανθρώπινη δραστηριότητα και πολιτισμός.
Τα αρχαιότερα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της σημερινής πόλης της Δράμας βρέθηκαν στον λόφο της περιοχής «Αρκαδικός». Εκεί τοποθετείται ένας από τους πιο σημαντικούς νεολιθικούς οικισμούς της περιοχής. Τα ευρήματα χρονολογούν τα αρχαιότερα ίχνη ζωής του προϊστορικού αυτού οικισμού στη Μέση Νεολιθική Εποχή. Η ζωή συνεχίστηκε στην ίδια θέση και στην Ύστερη Νεολιθική εποχή και στην εποχή του Χαλκού, καθώς και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.
Αρχαίοι χρόνοι
Στην περιοχή της αρχαίας Ηδωνίδας, προς το τέλος των κλασικών ή στις αρχές των ελληνιστικών χρόνων (τέλη τετάρτου ή αρχές τρίτου αιώνα π.Χ.) στη θέση της σημερινής Δράμας δημιουργήθηκε πολίχνη, οι κάτοικοι της οποίας καλλιεργούσαν την άμπελο και λάτρευαν τον θεό Διόνυσο, σε ιδιαίτερο ιερό. Σε αναθηματικές επιγραφές που εντοπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή, αναφέρεται η ύπαρξη ιερού του Διονύσου ήδη από τους ελληνιστικούς χρόνους, χωρίς όμως να έχει εντοπισθεί η θέση του. Η λατρεία του θεού της αμπέλου και του οίνου συνεχίστηκε μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους και ταυτίστηκε με τη λατρεία του ρωμαϊκού θεού «Liber Pater».
Στο κέντρο της πόλης, στην οδό Τροίας, σώζεται έως σήμερα Μακεδονικός Τάφος που αποτελεί χαρακτηριστικό ελληνιστικό ταφικό μνημείο με είσοδο, προθάλαμο και κυρίως θάλαμο και τοιχογραφίες με βούκρανα, ρόδακες, δενδρύλλια σχηματοποιημένα και την παράσταση ταύρου και βοός πάνω από την είσοδο του κυρίως θαλάμου.[6]
Ρωμαϊκοί χρόνοι
Στους ρωμαϊκούς χρόνους η πολίχνη αναφέρεται από την Tabula Peutingeriana, VII με τη λατινική ονομασία Daravescos, ως ρωμαϊκός σταθμός μιας διακλάδωσης της Εγνατίας οδού, η οποία ξεκινούσε από τους Φιλίππους και, αφού περνούσε τον χείμαρρο της Αγίας Βαρβάρας και μακρύτερα τον Αγγίτη ποταμό, κατέληγε στις Σέρρες και στη συνέχεια στην αρχαία Ηράκλεια Σιντική της Μακεδονίας. Με την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων (42 π.Χ.) ο Daravescos υπαγόταν διοικητικά σε αυτήν.[7] Η πόλη της Δράμας αποτέλεσε «κώμη» (vicus) της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων και δέχτηκε την επίδραση του ρωμαϊκού πολιτισμού. Χάρη στο φυσικό της τοπίο, επιλέχθηκε ως τόπος αναψυχής πλούσιων Ρωμαίων αξιωματούχων. Αλλά ότι η Δράμα ήκμασε κατά τη ρωμαϊκή εποχή, αποδεικνύεται και από το πλήθος των ρωμαϊκών αρχαιοτήτων που έχουν βρεθεί.
Σε ανασκαφή του 1934 βρέθηκε μαρμάρινη πλάκα με επιγραφή όπου διακρίνονται το όνομα «ΠΡΙΜΙΓΕΝΙΟC». Εικάζεται ότι ο Πριμιγένιος ήταν πιθανόν ευεργέτης της πόλης, ο οποίος κατασκεύασε και υδραγωγείο. Από το πλήθος των θεών του ελληνορωμαϊκού πανθέου και των τοπικών θεών που λατρεύονταν στην περιοχή, ξεχωρίζει ο Διόνυσος.
Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Δούκας Βατάτζης ελευθερωτής της Δράμας και της ευρύτερης Μακεδονίας κατά τον 13ο αιώνα.
Η τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική η οποία αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες διαμόρφωσης του αύλειου χώρου της Αγίας Σοφίας δηλώνει ότι η πόλη ήταν δραστήρια και στους Παλαιοχριστιανικούς Χρόνους. Η δραστηριότητα συνεχίστηκε και καθ' όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.[8]
Οι Βυζαντινοί συγγραφείς κάνουν λόγο για την πόλη με το όνομα Δράμα με ευκρίνεια σε κείμενα από τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Τα τείχη της πόλης και ο Ναός της Αγίας Σοφίας χρονολογούνται στον δέκατο αιώνα. Στον λόφο του Κορυλόβου βρισκόταν η βυζαντινή μονή της Παναγίας Κοριλιώτισσας, που αποτελούσε αθωνικό βατοπαιδινό μετόχιο και άκμασε περί το έτος 1050 μ.Χ.[9]
Το 1206 η Δράμα περιέρχεται στις κτήσεις των Λατίνων της Τέταρτης Σταυροφορίας. Η φραγκική κατάκτηση της Δράμας άρχισε όταν ο πρώτος Φράγκος κατακτητής της πόλης ήταν ο βασιλιάς Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, ο οποίος κατέλαβε το κάστρο της πόλης και μπήκε ο ίδιος επικεφαλής των ιπποτών του στην πόλη το φθινόπωρο του 1206. Κατά την παραμονή του στη Δράμα ενίσχυσε με επισκευές (οχύρωσε) το κάστρο ώστε να αντιτάξει ισχυρή άμυνα στις ληστρικές επιδρομές του ηγεμόνα των Βουλγάρων Ιωαννίτη, ο οποίος την εποχή εκείνη πραγματοποιούσε καταστροφικές επιδρομές στην κεντρική και ανατολική Μακεδονία. Η κυριαρχία των Φράγκων στην περιοχή κράτησε ελάχιστα χρόνια, έως το 1222, όταν την κατέλυσε ο ηγεμόνας του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας.
Τον 13ο αιώνα, μεταξύ των ετών 1242 και 1246, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης ελευθερώνει τη Δράμα και την ευρύτερη Μακεδονία από τους Βούλγαρους και την ενσωματώνει στη βυζαντινή Αυτοκρατορία της Νίκαιας.[10]
Στα τέλη του 1316 η Ειρήνη Μομφερατική σύζυγος του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου έφτασε στην πόλη της Δράμας, όπου υπήρχαν βασιλικά κτήματα και επαύλεις και συνήθιζε να μεταβαίνει για αναψυχή. Μετά από σύντομη ασθένεια πέθανε το έτος 1317. Ο Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών που ανάγεται στον 14ο αιώνα, εικάζεται ότι συνδέεται με τον θάνατο και την πρώτη ταφή της Ειρήνης στη Δράμα[11].
Στο μεταξύ, η βασίλισσα Ειρήνη, που είχε περάσει πολύ καιρό στη Θεσσαλονίκη, αποφάσισε, την περίοδο αυτή, να πάει στην πολίχνη της Δράμας, κάτι που συνήθιζε και από παλιά, για λόγους αναψυχής, όταν βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη...
Νικηφόρος Γρηγοράς (1295 − 1360).
Το 1346 ο κράλης (βασιλιάς) των Σέρβων Στέφανος Δουσάν καταλαμβάνει τη Δράμα. Μετά το θάνατο του, «καίσαρας» της Δράμας τοποθετήθηκε ο Βοΐχνας το 1355. Το 1371 η πόλη επανέρχεται στη βυζαντινή αυτοκρατορία από τον Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο και παραμένει στη Βυζαντινή αυτοκρατορία μέχρι την οθωμανική κατάκτηση το 1383.[12]
Εκκλησιαστικά, η Αρχιεπισκοπή Δράμας ιδρύθηκε πιθανότατα τον 12ο αιώνα ενώ πρώτες αναφορές για την ύπαρξη Αρχιεπισκόπου Δράμας υπάρχουν από τις αρχές του 14ου αιώνα. Σύντομα η Αρχιεπισκοπή Δράμας ανυψώθηκε σε Μητρόπολη στη διάρκεια του ίδιου αιώνα. Στα τέλη του ίδιου αιώνα (1371) επιδόθηκε στον Μητροπολίτη Δράμας Ιωάσαφ και η διοίκηση της Μητροπόλεως Φιλίππων.[13]
Οθωμανικοί χρόνοι και Ελληνική Επανάσταση
Η πόλη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1371 (ή το 1383). Το 1530 είχε 143 χριστιανικά και 96 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Δραμινοί προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον εθνικό αγώνα, παρά τη δυσχερή θέση στην οποία βρίσκονταν, καθώς η Δράμα αποτελούσε στρατιωτικό κέντρο των Οθωμανών στη νότια Βαλκανική. Αξιομνημόνευτοι είναι ο γραμματικός του Δράμαλη Μανασής που έπαιξε διπλό ρόλο στη Μάχη των Δερβενακίων, η οικογένεια του Δήμου Νικολάου, ο οποίος πολέμησε σε πολλές μάχες, ο Μιχαήλ Δράμαλης, καθώς και ο οπλαρχηγός Δημήτριος Δράμαλης που πολέμησε στην Κρήτη.[14] Σπουδαίος αγωνιστής του 1821, ήταν επίσης, ο υπαξιωματικός Νικόλαος Δράμαλης.[15]
Εργατικά κινήματα 19ου αι.
Ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας στην περιοχή, δημιουργήθηκαν και τα πρώτα εργατικά κινήματα στον τότε υπό οθωμανική διοίκηση ελλαδικό χώρο. Η πρώτη απεργία καπνεργατών έλαβε χώρα τον Μάιο του 1888 στη Δράμα με κύριο αίτημα τις δέκα ώρες εργασίας, καθώς εκείνη την εποχή οι εργάτες εργάζονταν από δώδεκα έως και δεκατρείς ώρες ημερησίως.[16][17]
Μακεδονικός Αγώνας και δράση του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου
Ο μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος Καλαφάτης (και μετέπειτα Σμύρνης), συντονιστής του Μακεδονικού Αγώνα στην Ανατολική Μακεδονία.
Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, με πρωτοστάτη και συντονιστή τον Μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο (μετέπειτα μάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης), έδρασαν σπουδαίοι Δραμινοί οπλαρχηγοί Μακεδονομάχοι, όπως ο Κωνσταντίνος Ρίζος,[18][19] ο Χρυσόστομος Παπαγεωργίου[20] και ο Νικόλαος Πετρίκης.[21] Ηγετική μορφή ήταν επίσης ο Κωνσταντίνος Δοβέλλας.[22][23][24]
Η αρχιερατική υπογραφή του Μητροπολίτου Δράμας Χρυσοστόμου.
Η άφιξη, η ενθρόνιση του Χρυσοστόμου στη Δράμα έγινε στις 22 Ιουλίου 1902. Ως πρώτο μέλημά του έθεσε την ενίσχυση της Ελληνικής Κοινότητας, των φιλεκπαιδευτικών σωματείων και των Ελληνικών σχολείων. Μάλιστα με πρωτοβουλία του ανεγέρθηκε πληθώρα ελληνικών σχολείων όπως το καλλιμάρμαρο Γυμνάσιο Αρρένων Δράμας με σχήμα κάτοψης Ε, συμβολίζοντας τη λέξη Ελλάδα και Ελευθερία. Τα Εκπαιδευτήρια Δράμας κτίσθηκαν το 1907 με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου[25]. Το κτίριο θεμελιώθηκε το 1907 και οι εργασίες περατώθηκαν το 1909, κατά τη δεύτερη περίοδο αρχιερατείας του Χρυσοστόμου στη Δράμα, έπειτα από πολλές διακοπές και παρεμβάσεις της οθωμανικής διοίκησης. Η δαπάνη καλύφθηκε από την οικογένεια Μελά, από προαιρετικές εισφορές των κατοίκων της Δράμας, αλλά και από ενοίκια της ακίνητης περιουσίας της μητρόπολης Δράμας, ενώ στην ανέγερση βοήθησαν τεχνίτες της περιοχής. Στο κτίριο, με σχήμα κάτοψης Π με σαφή αναφορά στη λέξη Πατρίδα, στεγαζόταν παρθεναγωγείο και αρρεναγωγείο.[26][25][27]
Ταυτόχρονα ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος πραγματοποιούσε περιοδείες στις ελληνικές κοινότητες που δέχονταν τη βουλγαρική πίεση και προπαγάνδα, όπως η Προσοτσάνη και ο Βώλακας[28]. Παράλληλα, έκτισε μεγαλοπρεπή Ναό στη Δράμα, μέγαρο Μητροπόλεως, σχολές αρρένων και θηλέων, νοσοκομείο και γυμναστήριο. Επίσης φρόντισε για την ανέγερση οικιών για τους καπνεργάτες, ιδρύοντας και πολλά φιλανθρωπικά καταστήματα, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και άλλα κοινωφελή καθιδρύματα. Κατά τη διετία 1901 – 1902 διετέλεσε Πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Δράμας ο Γρηγόριος Ωρολογάς, ο οποίος ως συνεργάτης του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου εργάστηκε με ζήλο για την προάσπιση των εθνικών ελληνικών δικαίων. Ως ιεροκήρυκας μάλιστα αποτέλεσε έναν από τους πρώτους που στο κήρυγμα χρησιμοποίησαν τη δημοτική γλώσσα.[29]
Η εθνική δράση του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου ανησύχησε την τουρκική διοίκηση, η οποία και αναφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, επιτυγχάνοντας την ανάκλησή του από Μητροπολίτη τον Οκτώβριο του 1907. Διασώζεται το γεγονός πως ο Χρυσόστομος αναχώρησε από τη Δράμα συνοδευόμενος έως το σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης από ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό της. Ο Ιεράρχης μετέβη και παρέμεινε στην Τρίγλια, τη γενέτειρά του, στα παράλια της Μικράς Ασίας. Τον Ιούλιο του 1908 παραχωρήθηκε από τους Οθωμανούς γενική αμνηστία με την ανακήρυξη του Συντάγματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έτσι ο Χρυσόστομος βρήκε την ευκαιρία να επιστρέψει στο ποίμνιό του στη Δράμα τον Αύγουστο του 1908. Διετέλεσε Μητροπολίτης Δράμας και Φιλίππων μέχρι το 1910.[27][30]
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1905 ο εικοσάχρονος Μακεδονομάχος Άρμεν Κούπτσιος οδηγήθηκε από τους Τούρκους στον πλάτανο της πλατείας της Δράμας, όπου και εκτελέστηκε με απαγχονισμό.[31]
Α' Βουλγαρική Κατοχή και Απελευθέρωση 1913
Η Δράμα περιήλθε στους Βουλγάρους κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο από τον Οκτώβριο του 1912 τον Ιούνιο του 1913 (Α' Βουλγαρική Κατοχή). Απελευθερώθηκε και ενώθηκε με το ελληνικό κράτος την 1η Ιουλίου 1913, κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου. Το 21ο Σύνταγμα Πεζικού της 7ης Μεραρχίας που απελευθέρωσε την πόλη σήμερα φέρει το τίτλο «Δράμα», στη μνήμη αυτού του γεγονότος.[32]
Εγκατάσταση Θρακών προσφύγων
Από το 1913 και τα επόμενα έτη εγκαταστάθηκαν στη Δράμα πολλοί Έλληνες Θρακιώτες πρόσφυγες από διάφορες περιοχές της Ανατολικής Θράκης και της Ανατολικής Ρωμυλίας καθώς υφίσταντο διώξεις και βιαιότητες. Με τις συνθήκες του Βουκουρεστίου και της Κωνσταντινουπόλεως (Σεπτέμβριος 1913) επιδικάστηκε στη Βουλγαρία η περιοχή του Ορτάκιοϊ της Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρειας Θράκης), που ήταν ακμάζουσα ελληνική κωμόπολη δυτικά της Αδριανούπολης. Ακολούθησε βίαιος διωγμός από τους Βούλγαρους και έτσι οι Έλληνες κάτοικοι του Ορτάκιοϊ και της Λίτιτσας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους τον Οκτώβριο του 1913. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν το 1914 ὡς πρόσφυγες στη Δράμα και σε άλλες πόλεις. Στη Δράμα οι Θρακιώτες από το Ορτάκιοϊ Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρειας Θράκης) δημιούργησαν στη Δράμα τον συνοικισμό Ορτακινά, ενώ Θρακιώτες από τη Στενήμαχο δημιούργησαν τον συνοικισμό Νέα Στενήμαχος.[33]
Β' Βουλγαρική Κατοχή (1916-1918)
Το 1914 η πόλη είχε πληθυσμό 25.000 κατοίκων, εκ των οποίων 4.000 πέθαναν από πείνα και ασθένειες κατά τη Β΄ Βουλγαρική κατοχή του 1916-18 (αρχείο Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου Η.Π.Α.).
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (το 1916) καταλήφθηκε για δεύτερη φορά από τους Βουλγάρους. Στη διάρκεια της Β' Βουλγαρικής Κατοχής (1916-1918) ο ελληνικός πληθυσμός υπέστη διώξεις, λιμοκτονία, ομηρίες καθώς και συλλήψεις και βασανισμούς από τη μυστική βουλγαρική αστυνομία και τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό. Κατά τη Β΄ Βουλγαρική κατοχή 1916-18 πέθαναν από ασιτία και ασθένειες 4.000 Έλληνες, σύμφωνα με το αρχείο Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των Η.Π.Α.
Ταυτόχρονα εφαρμόστηκε από τους Βούλγαρους ένα σκληρό μέτρο εξόντωσης του πληθυσμού: η εκτόπιση και η ομηρία χιλιάδων Ελλήνων κατοίκων, μεταξύ αυτών και του συνόλου σχεδόν των ιερέων, της Ανατολικής Μακεδονίας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία. Την περίοδο της Β΄ Βουλγαρικής κατοχής εξορίστηκαν από την πόλη της Δράμας 1.965 άτομα, από τα οποία επέστρεψαν μόνο 1.359. Πέθαναν στην εξορία 606 ατομα, δηλαδή το 1/3 των εξορίστων από τις στερήσεις, τα βασανιστήρια και την εξοντωτική εργασία.[34][35][36][37][38][34][35][39] Ακόμη κλάπηκαν από τον βουλγαρικό κατοχικό στρατό, και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια και οι θησαυροί της Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης της Μητροπόλεως Δράμας[40] Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός αποχώρησε το 1918, με τη λήξη του πολέμου.
Εγκατάσταση προσφύγων Μικρασιατικής Καταστροφής
Μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 και την Ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-1924, εγκαταστάθηκαν στη Δράμα πολλοί Έλληνες πρόσφυγες από διάφορες περιοχές της Ανατολικής Θράκης, της Ανατολικής Ρωμυλίας και της Μικράς Ασίας (Ιωνία, Βιθυνία, Καππαδοκία, Πόντος, Λυκαονία, κ.ά.). Πολλά κειμήλια από μικρασιατικούς και θρακικούς ναούς μεταφέρθηκαν από τους πρόσφυγες στη Δράμα. Τα κειμήλια του ναού των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων της συνοικίας Κιρισχανέ της Αδριανούπολης μεταφέρθηκαν από τους Θρακιώτες πρόσφυγες οι οποίοι αργότερα έκτισαν τον Ναό των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων σε ανάμνηση του ομώνυμου ναού της πατρίδας τους. Οι Μικρασιάτες από το Ικόνιο μετέφεραν στη Δράμα το ιερό λείψανο της Αγίας Θέκλης, το οποίο φυλάσσεται στον Ιερό Ναό Αγίων Ανάργυρων Δράμας.[41][42]
Γ' Βουλγαρική Κατοχή, Εθνική Αντίσταση και Απελευθέρωση 1944
Βούλγαροι στρατιώτες του κατοχικού στρατού με τα κομμένα κεφάλια των Ελλήνων ανταρτών. Σεπτέμβριος 1941, Δράμα.
Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα κατέλαβαν την Ανατολική Μακεδονία. Οι Βούλγαροι ξεκίνησαν τότε συστηματική επιχείρηση εκβουλγαρισμού του πληθυσμού της Δράμας και της περιοχής της, η οποία όμως συνάντησε τη σθεναρή αντίδραση των κατοίκων της. Αυτή την περίοδο εξοντώθηκε η εβραϊκή κοινότητα της πόλης.
Η Εξέγερση της Δράμας αποτέλεσε την πρώτη μαζική λαϊκή εξέγερση στον ελλαδικό χώρο που έλαβε καθαρά μαχητικό και επαναστατικό χαρακτήρα[43] και συνέβη την 28η προς 29η Σεπτεμβρίου 1941, οπότε ο λαός της Δράμας και των γύρω χωριών εξεγείρεται και καταλύει τις βουλγαρικές αρχές. Η αυθόρμητη αυτή εξέγερση, καταπνίγεται βίαια από τους Βούλγαρους. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1941, οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής εφαρμόζοντας σκληρά αντίποινα, εκτέλεσαν ομαδικά 3.000 πατριώτες στην πόλη της Δράμας, στην Προσοτσάνη, τη Χωριστή, το Δοξάτο αλλά και στα χωριά Κύργια, Κουδούνια, Αδριανή, Άγιος Αθανάσιος, Κοκκινόγεια, Μικρόπολη, Χαριτωμένη, Φωτολίβος, Σιταγροί, Μικρόκαμπος, Μυλοπόταμος και Μαυρότοπος[44][45][46]. Τα γεγονότα αυτά είχαν συγκλονιστική επίδραση σε ολόκληρο τον υπόδουλο ελληνικό λαό. Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τελικά τη Δράμα τον Οκτώβριο του 1944. Για τη θυσία αυτή η Δράμα χαρακτηρίστηκε ως «μαρτυρική πόλη» με το Π.Δ. 398/1998.[47][48]
Στη Θεσσαλονίκη διακρίθηκε για την αντιστασιακή του δράση ο Μικρασιάτης φοιτητής από τη Δράμα Ιωσήφ Μιχαήλογλου, της Σχολής Γεωπονίας του ΑΠΘ.[49]
Η Δράμα τη δεκαετία του 40
Πολιτισμός: Εκδηλώσεις και φεστιβάλ
Το πάρκο των πηγών της Αγίας Βαρβάρας.
Στη Δράμα λαμβάνουν χώρα διάφορα πολιτιστικά γεγονότα καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Ένα από αυτά είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας κάθε Σεπτέμβριο. Άλλο σημαντικό είναι το φεστιβάλ τραγουδιού «Dramaica Youth Festival» που πραγματοποιείται ετησίως στο χώρο των πηγών της Αγίας Βαρβάρας και παίρνουν μέρος τοπικά συγκροτήματα αλλά και άλλα συγκροτήματα από όλη την Ελλάδα.[4][50]
Επίσης όλο το Δεκέμβριο λαμβάνει χώρα στη Δράμα, η μεγαλύτερη Χριστουγεννιάτικη Γιορτή της χώρας, η «Ονειρούπολη Δράμας», ένα μαγικό χριστουγεννιάτικο χωριό, που θυμίζει έντονα τα αντίστοιχα Χριστουγεννιάτικα χωριά της Κεντρικής Ευρώπης. Ακόμη, την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου διοργανώνεται η «ΔραμΟΙΝΟγνωσία», με αντικείμενο το κρασί και την τέχνη της παρασκευής, αλλά και της απόλαυσης του, καθώς και την πλούσια τοπική γαστρονομία σε μία κατεξοχήν οινοποιητική περιοχή της χώρας. Αξιόλογες δράσεις και εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στην πόλη της Δράμας στο πλαίσιο των Ελευθερίων της Δράμας την 1η Ιουλίου.[51]
Ακόμη, πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων εκτείνονται κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου και στα χωριά της Δράμας, όπως για παράδειγμα η αναβίωση εθίμων όπως τα Μπαμπούγερα[52] της Καλής Βρύσης που αποτελεί ένα πανάρχαιο δρώμενο με τις ρίζες του στη λατρεία του θεού Διονύσου, οι Καλογέροι στο Καλαμπάκι, τα Αναστενάρια στη Μαυρολεύκη, το Καρναβάλι στη Χωριστή, η γιορτή του Αγίου Πνεύματος στο Βώλακα κ.ά.[53]
Το έθιμο της Αγίας Βαρβάρας
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν το 1383 η Δράμα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας τέθηκε προς κατεδάφιση από τους κατακτητές για να χτιστεί στη θέση του ένα οθωμανικό τζαμί. Τα σχέδιά τους, όμως, άλλαξαν ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας, καθώς η περιοχή πλημμύρισε με νερό και δημιουργήθηκε η λίμνη, που σκέπασε την εκκλησία. Έτσι, η Αγία Βαρβάρα καθιερώθηκε ως πολιούχος της Δράμας και ακριβώς απέναντι από τη λίμνη χτίστηκε αργότερα μια νέα εκκλησία που αφιερώθηκε στην Αγία. Μέχρι σήμερα διατηρείται το έθιμο την παραμονή της γιορτής της, στις 3 Δεκεμβρίου, όπου εκατοντάδες παιδιά αφήνουν τα αυτοσχέδια φωταγωγημένα καραβάκια τους στα νερά της λίμνης, συχνά γράφοντας ευχές ή το όνομά τους, ακριβώς μπροστά από την ομώνυμη εκκλησία. Με αυτόν τον τρόπο ο κόσμος στέλνει στο βυθισμένο εκκλησάκι το κερί του για την Αγία.[54][55][56][57]
Ωστόσο, η Αγία Βαρβάρα, εκτός από πολιούχος Αγία της πόλης της Δράμας και προστάτιδα του πυροβολικού, λέγεται, ότι προστατεύει και τα νεαρά κορίτσια από τη γλωσσοφαγιά, βοηθώντας τες ιδιαίτερα στον ερωτικό τομέα της ζωής τους. Αν και όχι τόσο δημοφιλής, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή του θρύλου, όλες οι ανύπαντρες κοπέλες συγκεντρώνονταν στην περιοχή της λίμνης στις 3 Δεκεμβρίου, παραμονή της γιορτής της Αγίας, και κατά τη δύση του ηλίου άναβαν τα κεριά τους στο ανατολικό τοίχωμά της. Αν και στις μέρες μας τα κεριά τοποθετούνται επάνω σε κομμάτια φελιζόλ ή φελλού, εκείνη την εποχή συνηθίζονταν να τοποθετούνται επάνω σε ξύλινες σανίδες, με τις κοπέλες να στέλνουν στη βυθισμένη εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας τα κεριά τους μαζί με μια ευχή. Αν το κεράκι έφτανε μέχρι το σημείο της εκκλησίας, περίπου στο κέντρο της λίμνης, χωρίς να σβήσει, τότε σήμαινε μεγάλη τύχη και ότι η ευχή θα πραγματοποιηθεί. Το πρωί της επόμενης ημέρας, δηλαδή στις 4 Δεκεμβρίου, όλα τα νεαρά κορίτσια είχαν τη δυνατότητα να πάρουν την εύνοια της Αγίας, με την προϋπόθεση ότι θα έφταναν στη λίμνη χωρίς να έχουν μιλήσει, ούτως ώστε να πλυθούν με το αγιασμένο από την Αγία νερό. Για να πραγματοποιηθεί η ευχή τους, αυτή τη φορά τα κορίτσια έπρεπε να μείνουν "αμίλητες" μέχρι να πλυθούν στα νερά της. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλές μουσουλμάνες γυναίκες, δεν έχαναν την ευκαιρία να πλυθούν και να καθαγιασθούν από τα χαράματα αμίλητες στα νερά της λίμνης, ενώ το όλο έθιμο γινόταν σεβαστό και από τους Οθωμανούς κατοίκους της πόλης, οι οποίοι όχι μόνο συμμετείχαν στη λιτανεία, αλλά προσέφεραν και αφιερώματα στην εικόνα, όπως αργυρά νομίσματα ή ανάβοντας λαμπάδες.[58][59][60]
Η Βαρβάρα
Σχεδόν σε όλο τον νομό Δράμας, για να "γλυκάνουν" την Αγία Βαρβάρα, η οποία αποκεφαλίσθηκε από τον άπιστο πατέρα της το 306 μ.Χ., προσφέρουν τη λεγόμενη "Βαρβάρα", την ημέρα της γιορτής της, δηλαδή στις 4 Δεκεμβρίου. Η "Βαρβάρα" μοιάζει πολύ με το κολυβόζουμο, καθώς είναι μια γλυκιά νηστίσιμη σούπα από σιτάρι, σταφίδες, σουσάμι, καρύδια και άλλους σπόρους. Για τους χριστιανούς, η παρασκευή της "Βαρβάρας" καθιερώθηκε από τότε που ο πατέρας της Αγίας, ο Διόσκουρος, κατέστρωσε ένα σατανικό σχέδιο, για να εξοντώσει τους χριστιανούς της περιοχής του. Έχοντας καλέσει όλους τους αρτοποιούς της Νικομήδειας, τους έδωσε την εντολή να δηλητηριάσουν το ψωμί, που θα παρασκεύαζαν, ενώ ίδιες εντολές έλαβαν και οι πωλητές τροφίμων, αναφορικά με τα τρόφιμα, που θα πωλούσαν. Ωστόσο, η κόρη του, η Βαρβάρα, ανακάλυψε το αποτρόπαιο σχέδιό του και ειδοποίησε αμέσως όλους τους χριστιανούς να μην αγοράσουν ψωμί ή άλλα τρόφιμα, αλλά να παραμείνουν αυτάρκεις με όσα είχαν ήδη στο σπίτι τους. Παρόλο που τα εναπομείναντα τρόφιμα ήταν λίγα, οι χριστιανικές οικογένειες ένωσαν τα αποθέματά τους και μαγείρεψαν ό,τι βρισκόταν στο σπίτι τους. Έτσι, βάζοντας σε μια κατσαρόλα λίγο σιτάρι, μερικά φασόλια, κουκιά, σταφίδες και ό,τι άλλο τους βρισκόταν εύκαιρο, τα μαγείρεψαν όλα μαζί, με αποτέλεσμα να βιοποριστούν και να σωθούν. Σε ανάμνηση αυτού του περιστατικού καθιερώθηκε στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, να μαγειρεύουν αυτή τη σούπα, αναβιώνοντας ένα πανάρχαιο έθιμο, το οποίο θυμίζει την πανσπερμία.[61][62] Για κάποιους άλλους η "Βαρβάρα" λέγεται ότι προστατεύει τα παιδιά από τις αρρώστιες.[59]
Μνημεία - Αξιοθέατα
Αρχαία, Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία
Βυζαντινά τείχη στην πόλη της Δράμας.
Βυζαντινά τείχη στην πόλη της Δράμας.
Η λίμνη της Αγίας Βαρβάρας με τα καραβάκια των ευχών.
Ο βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας στη Δράμα (10ος αιώνας).
Μακεδονικός Τάφος οδού Τροίας, που αποτελεί χαρακτηριστικό ελληνιστικό ταφικό μνημείο με είσοδο, προθάλαμο και κυρίως θάλαμο και τοιχογραφίες με βούκρανα, ρόδακες, δενδρύλλια σχηματοποιημένα και την παράσταση ταύρου και βοός πάνω από την είσοδο του κυρίως θαλάμου.[6]
Ο βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας (10ος αιώνας).
Ο βυζαντινός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών (14ος αιώνας).
Ο παλαιός Μητροπολιτικός Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου (18ος αιώνας).
Στον λόφο του Κορυλόβου υφίστανται κατάλοιπα βυζαντινής μονής, που πιθανώς να ταυτίζεται με τη γνωστή από πηγές μονή της Παναγιάς της Κοριλιώτισσας, που αποτελούσε Βατοπεδινό μετόχι[63].
Τα Βυζαντινά τείχη της Δράμας. Θεωρείται αξιοσημείωτη τη συγγένεια της τοιχοποιίας με την τοιχοποιία της Αγίας Σοφίας Δράμας, μνημείου του 10ου αιώνα.
Ο Ναός της πολιούχου Αγίας Βαρβάρας.Το γήπεδο όπου εδρεύει η Δόξα Δράμας
Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους.
Μαρτυρικά χωριά και πόλεις της Ελλάδας
Αξιοθέατα
Η Καπναποθήκη Σπίρερ.
Εξωτερική άποψη της βιβλιοθήκης Δράμας.
Εκθέματα του Εκκλησιαστικού Μουσείου Δράμας.
Το Μνημείο των Ηρώων του Πολυτεχνείου στον δημοτικό κήπο Δράμας.
Ο δημοτικός κήπος. Σε κεντρικό σημείο του κήπου βρίσκεται το άγαλμα της Ελευθερίας της Δράμας. Στον κήπο βρίσκονται επίσης: το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, το μνημείο-κοινοτάφιο των μαρτύρων της Σφαγής της Δράμας, η προτομή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και το Μνημείο των Ηρώων του Πολυτεχνείου.
το καλλιμάρμαρο Γυμνάσιο Αρρένων Δράμας με σχήμα κάτοψης Ε, που συμβολίζει τη λέξη Ελλάδα και Ελευθερία.
Τα Εκπαιδευτήρια Δράμας που κτίσθηκαν το 1907 με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου[25]. Το κτίριο θεμελιώθηκε το 1907 και οι εργασίες περατώθηκαν το 1909, κατά τη δεύτερη περίοδο αρχιερατείας του Χρυσοστόμου στη Δράμα, έπειτα από πολλές διακοπές και παρεμβάσεις της οθωμανικής διοίκησης. Στο κτίριο, με σχήμα κάτοψης Π με σαφή αναφορά στη λέξη Πατρίδα, στεγαζόταν παρθεναγωγείο και αρρεναγωγείο.[26][25][27]
Ο λόφος του Κορυλόβου που προσφέρει πανοραμική θέα όλης της πόλης. Κοντά στην κορυφή βρίσκεται ο σταυρός που ανεγέρθηκε το 1995 προς τιμήν των Μικρασιατών Προσφύγων.[63]
Ο Ναός του Αγίου Νικόλαου. Ο Άγιος Νικόλαος βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Επί τουρκοκρατίας ήταν τζαμί και ονομαζόταν Εσκί τζαμί (αρχαίο τζαμί) ή Τσαρσί τζαμί (τζαμί της αγοράς). Χτίστηκε από τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β' (1481-1512).
Το μαρμάρινο σπίτι, κτίσμα του 1875 με περίτεχνο ζωγραφικό διάκοσμο, το οποίο λειτουργεί ως χώρος εκθέσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων και θα μετατραπεί σε Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών και Φωτογραφίας από την ΑμΚΕ ΚΥΚΛΩΨ. Μαζί με την παρακείμενη ιστορική καπναποθήκη που αποκαταστάθηκε αποτελούν ως συγκρότημα τον πολιτιστικό χώρο ΚΥΚΛΩΨ.[64]
Το Αράπ Τζαμί του 1875 που βρίσκεται στην οδό Λαμπριανίδη με Παλαιολόγου.
Η Πλατεία Ελευθερίας. Είναι η κεντρική πλατεία της πόλης, πού πήρε τη σημερινή της μορφή το 1915, όταν κάηκαν ξύλινες παράγκες που καταλάμβαναν το χώρο της. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1905 ο εικοσάχρονος Μακεδονομάχος Άρμεν Κούπτσιος οδηγήθηκε από τούς Τούρκους στον πλάτανο της πλατείας και εκτελέστηκε με απαγχονισμό. Το 1916 οι Βούλγαροι έκοψαν τον μεγάλο πλάτανο της πλατείας, για να μην υπάρχει τίποτα πού να θυμίζει στους Δραμινούς τη θυσία του νεώτερου σε ηλικία Έλληνα Μακεδονομάχου. Αργότερα, μετά την Απελευθέρωση, στον τόπο της θυσίας στην πλατεία ανεγέρθηκε η προτομή του Άρμεν Κούπτσιου και δίπλα φυτεύτηκε εκ νέου ένας πλάτανος σε ανάμνηση του μαρτυρίου του.
Το πάρκο αγαλμάτων Διοικητηρίου και το άγαλμα της Νίκης που έγινε από τον Κουγιουμτζή το 2013 με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από την ενσωμάτωση της πόλης στην Ελλάδα.
Το μνημείο Μικρασιατών - Μνήμης Μικρασιατικής Καταστροφής, έναντι του επισκοπείου, που ανεγέρθηκε το 2009 από τον Παμμικρασιατικό Σύλλογο Δράμας.
Ο ανδριάντας του Αγίου Χρυσοστόμου Μητροπολίτου Δράμας και Σμύρνης, δίπλα από το επισκοπείο (ανεγέρθηκε το 1959).
Ο ανδριάντας του Παύλου Μελά δίπλα στο οποίο βρίσκονται τα συντρίμμια του πρώτου ανδριάντα του Παύλου Μελά τον οποίο κατέστρεψαν οι Βούλγαροι κατά την Γ΄ Βουλγαρική κατοχή (1941 - 1944).
Ο διαμορφωμένος χώρος στις πηγές της Αγίας Βαρβάρας.
Η καπναποθήκη του Ελβετοεβραίου καπνεμπόρου Έρμαν Σπήρερ, διατηρητέο κτίριο του 1924, αρχιτεκτονικό 4όροφο δημιούργημα του αυστριακού αρχιτέκτονα Konrad von Vilas (Πηγές Αγίας Βαρβάρας), το οποίο σήμερα στεγάζει το ξενοδοχείο 5 αστέρων Hydrama Grand Hotel.
Η καπναποθήκη Πορτοκάλογλου (1904).
Η καπναποθήκη Πρωτόπαππα (1912).
Το Αρχοντικό Φάις (1927).
Η Ταξιαρχία ή οικία Τζήμου (1925).
Το ιστορικό θέατρο Ολύμπια (1920).
Το νεοκλασσικό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας (1928).
Ο μύλος των Ζώνκε είναι παλαιός μύλος με τα αρχικά θεμέλια που χρονολογούνται στο έτος 1780, με διατηρημένους τον χώρο άλεσης πάνω από τον υπόγειο μηχανισμό κίνησης, τον χώρο αποθήκευσης στο ισόγειο και δίπλα τη διώροφη κατοικία του μυλωνά.
Το τέμενος Σαδριβάν τζαμί, το οποίο είναι επισκέψιμο στο κοινό μετά από εργασίες αναπαλαίωσης και βρίσκεται στη συμβολή των οδών Άρμεν και Αγαμέμνονος, πίσω από το Ι.Κ.Α. Οι αξιόλογες τοιχογραφίες του απεικονίζουν πιθανώς την πόλη της Δράμας την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς και φυτικά διακοσμητικά θέματα.
Το σπήλαιο Αγγίτη (σπήλαιο του Μααρά), λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη.
Τα παλιά κτίρια που βρίσκονται διάσπαρτα στην πόλη και ιδιαίτερα στον χώρο της Αγίας Βαρβάρας.
Οι πηγές Βοϊράνης.
Η παλιά πόλη (εκατέρωθεν της οδού Βενιζέλου) με εστιατόρια, καφέ και μπαρ.
Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Δράμας.
Τα Οινοποιεία της περιοχής.
Το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού (1895). Ο σταθμός της Δράμας θεωρείτο η ναυαρχίδα των σιδηροδρομικών σταθμών της Jonction. Κατασκευάστηκε το 1895 από την εταιρεία Ενωτικός Θεσσαλονίκης-Κωνσταντινούπολης (Jonction Salonique - Constantinople) στην οποία συμμετείχαν η Οθωμανική Αυτοκρατορική Τράπεζα (Banque Imperiale Ottomane) και διάφοροι βελγικοί και γαλλικοί οίκοι. Η κατασκευή και εκμετάλλευση του δικτύου, ανετέθη με σύμβαση που υπεγράφη εκ μέρους της εταιρείας από το Γάλλο τραπεζίτη Rene Baudouy (Κωνσταντινούπολη 10.9.1892). Το 1896 η εταιρεία εγκαινίασε τη γραμμή, συνδέοντας έτσι τη Θεσσαλονίκη με το Δεδεάγατς (Αλεξανδρούπολη) και κατ' επέκταση με την Κωνσταντινούπολη. Η επίσημη εξαγορά από το ελληνικό δημόσιο των δικτύων που περιήλθαν στην κατοχή του, μετά την απελευθέρωση του βορειοελλαδικού χώρου, πραγματοποιήθηκε ως το 1925. Οι εγκαταστάσεις του Σταθμού περιλάμβαναν αποθήκες, μηχανοστάσιο, περιστροφική πλάκα, υδατόπυργο και διάφορα άλλα κτίσματα, τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα στην αρχική τους μορφή.
Μουσεία
Αρχαία μαρμάρινα ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας.
Κατακόρυφο ηλιακό ρολόι του 1069 μ.Χ. στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας.
Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας καλύπτει χρονικά την ανθρώπινη παρουσία στον νομό Δράμας από τη Μέση Παλαιολιθική εποχή (50.000 χρόνια πριν) μέχρι και τους Νεότερους Χρόνους (το 1913). Το Μουσείο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Πατριάρχου Διονυσίου 2 και Κώστα Βάρναλη. Κτίστηκε από το Δήμο Δράμας και παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού.
Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας
Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας (οδός Ελευθερίου Βενιζέλου 168): Σε αυτό εκτίθενται αντικείμενα λατρευτικής ζωής της ορθοδόξου εκκλησίας που προέρχονται από ναούς και μονές της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκονται κειμήλια προσφύγων από τις Αλησμόνητες Πατρίδες της Μικράς Ασίας και τη Θράκης καθώς επίσης και αντικείμενα του Αγίου Χρυσοστόμου Μητροπολίτου Δράμας (και μετέπειτα εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης).
Χώρος πολιτισμού «Σαντιρβάν»
Το κτίσμα (οδός Άρμεν και Αγαμέμνονος) ανεγέρθηκε στο β’ μισό του 15ου αιώνα και ήταν οθωμανικό τέμενος. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή της εισόδου, ανακαινίστηκε το 1806 και παρέμεινε ως τέμενος μέχρι το 1922, αναφερόμενο ως Σαντιρβάν Τζαμί. Από το 1922 έως το 1927 αποτέλεσε προσωρινή στέγη για οικογένειες προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Από το 1927 έως το 1981 αποτέλεσε τον χώρο έκδοσης της ιστορικής τοπικής εφημερίδας «Θάρρος» ιδιοκτησίας του Μιχαήλ Ρ. Βεζιρτζόγλου. Το 1983 κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο. Το 2012 αγοράστηκε από την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία ΚΥΚΛΩΨ, αποκαταστάθηκε και λειτουργεί από το 2022 ως χώρος πολιτισμού. Σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, πραγματοποιούνται σε ετήσια βάση εκθέσεις. Η πρώτη έκθεση (Δεκέμβριος 2022-Μάρτιος 2023) έχει τίτλο «Δια τα κειμήλια της Μικράς Ασίας» όπου παρουσιάζονται εκκλησιαστικά κειμήλια Μικρασιατών από το Μουσείο Μπενάκη ως αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.[65][66]
Μουσείο Τρένων
Το Μουσείο Τρένων Δράμας, που δημιούργησε ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός και Αθλητικός Σύλλογος Σιδηροδρομικών Υπαλλήλων «ΗΦΑΙΣΤΟΣ», λειτουργεί ως μοχλός αναβίωσης μνήμης από μία άλλη εποχή. Μια εποχή που η Δράμα γνώριζε την ανάπτυξη στην οποία συνέβαλε κατά πολύ και ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Δράμας.
Λαογραφικό Μουσείο Δράμας
Το Λαογραφικό Μουσείο κατασκευάστηκε για να στεγάσει το Λύκειο Ελληνίδων Δράμας σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από τον Δήμο Δράμας και θεμελιώθηκε το 1979. Είναι κτισμένο σε μακεδονίτικο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Το Λύκειο Ελληνίδων διέσωσε και διαφύλασσε θραύσματα του ελληνισμού πολιτισμού και έτσι κατάφερε να συγκεντρώσει μια πλούσια λαογραφική συλλογή.[67]
Συνοικίες
Τοιχογραφία στο Τέμενος Σαδριβάν (στη συμβολή των οδών Άρμεν και Αγαμέμνονος), που απεικονίζει την πόλη της Δράμας την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ακολουθούν οι 40 συνοικίες της πόλης:[68]
Αγία Βαρβάρα
Αγία Τριάδα
Αγία Σοφία
Καμινάκια
Προφήτης Ηλίας
Πέντε Δρόμοι
Λαϊκή (παζάρι)
Μητρόπολη
Ορτακινά (οι κάτοικοι προέρχονταν από το Ορτάκιοϊ της Ανατολικής Ρωμυλίας)
Κρατικά
Αμπελόκηποι
Σαράντα Εκκλησιές
Νέα Στενήμαχος
Σταθμός
Σαράντα Εκκλησιές
Κομνηνοί
Νεα Κρώμνη
Περιθάλψεως
Διοικητήριο
Δικαστηρίων
Αδριανουπόλεως
Φιλίππου
Βορειομακεδόνων
Γηροκομείο
Αρρένων
Νοσοκομείο
Πυροσβεστική
Προάστιο
Σπαρτάκος
Παπανδρέου
Άγιος Παντελεήμονας
Δώδεκα Απόστολοι
Άγιοι Ανάργυροι
Άγιος Τρύφωνας
Ινστιτούτο
Στρατιωτικό Νοσοκομείο
Ταξιαρχία
Εργατικές Κατοικίες Αεροδρομίου
Εργατικές Κατοικίες Προαστίου
Οικισμός Αγίου Σάββα (Εργατικές Κατοικίες)
Αθλητισμός
Χρυσοστόμεια
Τα Χρυσοστόμεια είναι ετήσιοι αθλητικοί αγώνες Στίβου υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας με συνδιοργανωτές τη ΔΕΚΠΟΤΑ Δράμας, την ΕΑΣ ΣΕΓΑΣ Αν. Μακεδονίας – Θράκης και τα Σωματεία Στίβου και Άρσης Βαρών Ν. Δράμας. Διοργανώνονται τον Σεπτέμβριο κατά τη μνήμη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης.
Με τους αγώνες τιμάται η μνήμη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης προστάτη των αθλητών, καθώς ο άγιος επέδειξε σημαντική δράση και ενδιαφέρον για την ενασχόληση της νεολαίας με αθλητικές δραστηριότητες και τη δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων, κατά την αρχιερατεία του ως Μητροπολίτης Δράμας αλλά και μετέπειτα ως Σμύρνης.[69]
Αθλητικά σωματεία
Η πόλη είναι έδρα για δύο βασικούς ποδοσφαιρικούς συλλόγους, τη Δόξα Δράμας και τον Πανδραμαϊκό. Στη Δράμα υπάρχουν δύο καλαθοσφαιρικά σωματεία, ο ΚΑΟΔ και οι Τιτάνες. Επίσης η ομάδα χάντμπολ Δράμα 86, η οποία αγωνίζεται στην Α1 κατηγορία στην Ελλάδα.
Αθλητικές εγκαταστάσεις
Στην πόλη υπάρχουν δύο μεγάλα γήπεδα και άλλα μικρότερα. Το ένα μεγάλο γήπεδο είναι της Δόξας Δράμας και έχει χωρητικότητα 10.000. Το άλλο μεγάλο γήπεδο είναι το Δημοτικό (πρώην Εθνικό) Στάδιο Δράμας. Το δημοτικό κλειστό γυμναστήριο "Κραχτίδη", χωρητικότητας 1.600 θέσεων, έχει εξυπηρετήσει προκριματικούς της εθνικής ομάδας στο Ευρωμπάσκετ, ενώ αποτελεί την έδρα της ομάδας Χάντμπολ της πόλης (Δράμα 86).
Πληθυσμός
Η εξέλιξη του πληθυσμού της Δράμας έχει ως εξής:[70]
Έτος Κάτοικοι
1940 33.816
1951 33.166
1961 33.536
1971 30.627
1981 37.118
1991 40.495
2001 44.916
2011 45.828
2021 44.257
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Στην πόλη της Δράμας λειτουργούν τα παρακάτω μέσα ενημέρωσης:
Εφημερίδες
Έντυπες
Seven News
Star News Drama
Αλήθεια της Δράμας
Ανεξάρτητος Τύπος
Άποψη
Δραμινή
Ενδοχώρα της Δράμας
Ενημέρωση
Εργασία Συν
Ηχώ
Καλημέρα Κυρά Γη
Πολιτιστική Ενημερότητα
Πολιτιστική Ενημέρωση
Νέα των Κυργίων
Πρωινός Τύπος
Σπορ της Δράμας
Χρονικά της Δράμας
Ψίθυροι Press
Ηλεκτρονικές
DramaBlogs.gr
DRAMAnia.gr
DramaNow.gr
Dramini.gr
FollowIt.gr
GO DRAMA
MeteoDrama
Πρωινός Τύπος
Περιοδικά
Brand Name
Fdrama free press magazine
Αυτοκίνηση Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Δρώμενα
Επιχειρείν
Λυχνάρι της Δράμας
Φλόγα
Τα νέα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Δράμα
Περιοδικές εκδόσεις
Βοϊράνη
Εθνική Αντίσταση
Καταδρομικά Νέα
Τα εν Δήμω (μη) εν Οίκω
Τα νέα του Δοξάτου
Τα νέα του Καλαμπακιού
Τα νέα των οικοδόμων της Δράμας
Το Βήμα των Πολυτέκνων
Ραδιοφωνικοί σταθμοί
Alpha News 95.5
Energy Radio 88.9
Melody FM 100.5
Sound Radio 93.8
Star FM 93.5
Sun Radio 97.1
Super FM 89.8
Δίαυλος Δράμας 93
Ράδιο Δράμα 99.1
Ράδιο Ρυθμός 96.8
Ράδιο Ψίθυροι 90.3
Ραδιοφωνικός Σταθμός Ιεράς Μητρόπολης Δράμας 98.3
Τηλεοπτικοί σταθμοί
Από την πόλη της Δράμας λειτουργεί ο μοναδικός ντόπιος περιφερειακής εμβέλειας τηλεοπτικός σταθμός, ονόματι Star Βορείου Ελλάδος. Παλιότερα λειτουργούσαν άλλοι τέσσερις ντόπιοι σταθμοί: ο Άλφα που μεταφέρθηκε στην Αλεξανδρούπολη του Έβρου, το TV Δέλτα που μετετράπη στο παράρτημα του New Epsilon TV λειτουργώντας με την ονομασία Έψιλον-Δέλτα, το Δραμινό Κανάλι και το DCI (Επικοινωνία-Πληροφορίες-Ενημέρωση) που έκλεισαν λόγω οικονομικών προβλημάτων.
Μεταφορές
Αυτοκινητάμαξα σειράς 520 στη Δράμα.
Η Δράμα είναι συνδεδεμένη με το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Εποχιακά, διέρχονται κάθε μέρα από τον σταθμό της πόλης, μία αμαξοστοιχία από και προς τη Θεσσαλονίκη και λεωφορείο της ΤΡΑΙΝΟΣΕ από και προς την Αλεξανδρούπολη. Παλαιότερα υπήρχε σιδηροδρομική ζεύξη με την Αλεξανδρούπολη όμως αυτή διακόπηκε λόγω προβλημάτων στη σιδηροδρομική υποδομή. Η Δράμα διαθέτει έναν σταθμό ΚΤΕΛ, ο οποίος τη συνδέει με τις γειτονικές πόλεις, αλλά και τα μεγάλα αστικά κέντρα. Για τις μετακινήσεις εντός της πόλης ή σε κοντινά χωριά χρησιμοποιούνται αστικά λεωφορεία. Η Δράμα συνδέεται με την Εγνατία Οδό με 2 δρόμους (προς Αμφίπολη/Θεσσαλονίκη και προς Καβάλα/Θράκη). Το κοντινότερο λιμάνι είναι αυτό της Καβάλας. Στη Δράμα δεν υπάρχει αεροδρόμιο και έτσι εξυπηρετείται κυρίως από το αεροδρόμιο Μέγας Αλέξανδρος στην Καβάλα, αλλά και από το αεροδρόμιο "Μακεδονία" της Θεσσαλονίκης.
Διαμονή
Η Δράμα διαθέτει 11 καταλύματα στα διάφορα σημεία της πόλης, με τα περισσότερα από αυτά να βρίσκονται στο κέντρο και περιμετρικά του πάρκου της Αγίας Βαρβάρας. Η δυναμικότητα των ξενοδοχείων είναι 372 δωμάτια που περιλαμβάνουν 742 κλίνες και 8 σουίτες.[71][72] Χρονολογικά ορισμένα από τα κτίρια όπου στεγάζονται τα ξενοδοχεία τοποθετούνται από το 1875, οπότε η λειτουργία τους εξυπηρετούσε διαφορετικούς σκοπούς.[73][74]
Εκπαίδευση
Οι εγκαταστάσεις του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος στη Δράμα.
Πρωτοβάθμια & Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
Στη Δράμα λειτουργούν 16 Δημοτικά Σχολεία, 6 Γυμνάσια και 4 Γενικά Λύκεια. Επιπλέον λειτουργούν 2 Επαγγελματικά Λύκεια και 1 Μουσικό Σχολείο. Επίσης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση λειτουργούν το Ενιαίο Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο Λύκειο (ΕΝ.Ε.Ε.ΓΥ-Λ) καθώς και το Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.).
Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος
Στη Δράμα εδρεύει το Τμήμα Αγροτικής Βιοτεχνολογίας και Οινολογίας και το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος.[75]
Κλίμα
Η Δράμα έχει Ηπειρωτικό κλίμα στα πλαίσια του μεσογειακού.
| Κλιματικά δεδομένα Δράμας(2009-2017) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Μήνας | Ιαν | Φεβ | Μάρ | Απρ | Μάι | Ιούν | Ιούλ | Αύγ | Σεπ | Οκτ | Νοε | Δεκ | Έτος |
| Υψηλότερη Μέγιστη °C (°F) | 19 (66) |
23 (73) |
19 (66) |
||||||||||
| Μέση Μέγιστη °C (°F) | 8.3 | 10.7 | 14.9 | 20.2 | 25.1 | 29.5 | 32.3 | 33.1 | 28.0 | 20.8 | 15.7 | 10.1 | 20,8 |
| Μέση Μηνιαία °C (°F) | 2.7 | 4.6 | 9.5 | 13.7 | 16.6 | 22.8 | 25.5 | 25.9 | 21.2 | 14.8 | 10.3 | 4.0 | 14,8 |
| Μέση Ελάχιστη °C (°F) | −1.9 | −2 | 4.3 | 7.5 | 10.0 | 16.4 | 18.5 | 18.9 | 13.8 | 7.7 | 5.6 | −0.9 | 9,2 |
| Χαμηλότερη Ελάχιστη °C (°F) | −15 (5) |
−10 (14) |
−6 (21) |
−15 (5) |
|||||||||
| Υετός mm (ίντσες) | 71,2 | 63,8 | 74,1 | 37,7 | 53 | 74 | 32 | 22 | 44,9 | 74,5 | 41,8 | 71,2 | 660,2 |
| Πηγή: http://penteli.meteo.gr/stations/drama/ | |||||||||||||
Προσωπικότητες
Αγωνιστές Επανάστασης - Μακεδονομάχοι - Αντιστασιακοί:
Δημήτριος Δράμαλης, οπλαρχηγός της Επανάστασης του 1821
Νικόλαος Δράμαλης, οπλαρχηγός της Επανάστασης του 1821
Μανασσής, γραμματικός του Μαχμούτ Πασά Δράμαλη και αγωνιστής του 1821
Δήμος Νικολάου, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821
Κωνσταντίνος Ρίζος (1880-1927), Μακεδονομάχος οπλαρχηγός
Νικόλαος Πετρίκης (;-1908), Μακεδονομάχος οπλαρχηγός
Χρυσόστομος Παπαγεωργίου, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός
Ιωσήφ Μιχαήλογλου, αντιστασιακός φοιτητής της Σχολής Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης[49]
Επιστήμονες:
Σταύρος Γιαγκάζογλου (1962), Καθηγητής της Δογματικής στο Τμήμα Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
Γεώργιος Κύζας, Καθηγητής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας, ενταγμένος στον κατάλογο «Highly Cited Researchers 2022», τη λίστα επιστημόνων με τη μεγαλύτερη απήχηση παγκοσμίως
Καράογλου Χαράλαμπος (1945), ομότιμος Καθηγητής Φιλολογίας Α.Π.Θ.
Νάσος Βαγενάς (1945), ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός, μεταφραστής, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Λυπουρλής Δημήτριος (1934-2018), ομότιμος καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ., Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, πρώτος Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας
Γιαννούλα Καρύμπαλη-Τσίπτσιου, Καθηγήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ., Πρόεδρος Κρατικού Θεάτρου Β.Ε.
Κωνσταντίνος Βαβούσκος (1921-2012), πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, ομότιμος καθηγητής Νομικής Σχολής ΑΠΘ και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
Βασίλης Κ. Ξανθόπουλος (1951-1990), φυσικομαθηματικός
Παντελής Ζεμπεκάκης (1956), καθηγητής Ιατρικής Σχολής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Γιώργος Βρακάς, χειρούργος, Καθηγητής Χειρουργικής και Διευθυντής του Τμήματος Μεταμοσχεύσεων Νεφρού και Παγκρέατος στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα στο Γκέινσβιλ των ΗΠΑ, βραβευθείς με το παγκόσμιο βραβείο μεταμοσχεύσεων
Ιωάννης Β. Σούλης (1951), Καθηγητής Υδραυλικής Μηχανικής-Μηχανικής Ρευστών Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Χρήστος Χριστοδούλου, Πτέραρχος, Αρχηγός ΓΕΕΘΑ
Δρ Σταύρος Σιδηρόπουλος, ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας Vianair Inc της Νέας Υόρκης, για τη διαχείριση αεροδρομίων και συστημάτων κυκλοφορίας αεροπλάνων.
Ιεράρχες:
Χρυσόστομος Βούλτσος, Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης (1927-1986)
Ισαάκ Τσαπόγλου, Αρχιμανδρίτης, Σχολάρχης Πατριαρχικής Σχολής «Άγιος Αθανάσιος» του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας
Αρχιεπίσκοπος Ανθηδώνος Νεκτάριος (1962) Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
Επίσκοπος Κωτυαίου Διονύσιος (1972), βοηθός επίσκοπος Μητροπόλεως Ιταλίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου
Παραπομπές
«Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών έτους 2021 που αφορούν στο Νόμιμο Πληθυσμό (δημότες) της Χώρας» (PDF). Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών έτους 2021 που αφορούν στο Νόμιμο Πληθυσμό (δημότες) της Χώρας. 30 Δεκεμβρίου 2022.
Αλέξης Γ.Κ. Σαββίδης, Η ιστορία της Δράμας στα πρακτικά ενός συνεδρίου του 1989. Βιβλιογραφικό δοκίμιο, Βυζαντινός Δόμος, τόμος 7 (1994), σελίδα 149
Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος
Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας
Αθανασίου Λ. Κορμάλη, Ανατολική Θράκη, Β΄ έκδοση, εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 1994
Ελληνιστικός Τάφος της οδού Τροίας στη Δράμα - jti-rhodope.eu
Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 (Έκδοση Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών), σ. 49-50, 142, 146. ISBN 960-7265-16-5
«Υπουργείο Πολιτισμού - Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2020.
«Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Π.Ε. Δράμας - Βυζαντινοί χρόνοι». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2020.
Αντωνίου Μηλιαράκη, "Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)", Εκδόσεις ΙΩΝΙΑ΄ (Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥΣ. 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1317. ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ Η ΕΙΡΗΝΗ ΜΟΜΦΕΡΑΤΙΚΗ, ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ Β΄ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ
H BYZANTINH ΔΡΑΜΑ
Ιστορία Της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας (Από Τις Απαρχές Της Μέχρι Σήμερα), Διονυσίου Κυράτσου, Μητροπολίτου Δράμας, Εκδόσεις: Δημοτική Επιχείρηση Δήμου Δράμας, 1997
Ιωάννη Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα, Βιβλίο Β΄ (1828 - 1832), Κεφάλαιο 3
«Οι εις τα μητρώα των αγωνιστών του '21 αναγραφόμενοι Μακεδόνες» (PDF). Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2010.
«Πτυχές του Καπνεργατικού Κινήματος από τη Βόρειο Ελλάδα: 1879-1936» (PDF). Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2017.
Εργατική Πρωτομαγιά - Ιστορία
Επετηρίς Αγωνιστών Μακεδονικού Αγώνος 1903-1909, αύξων αριθμός 3554
Αφανείς, γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, χορηγός Νικόλαος Μάνος, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008, σ. 25
Επετηρίς Αγωνιστών Μακεδονικού Αγώνος 1903-1909, αύξων αριθμός 2970
Επετηρίς Αγωνιστών Μακεδονικού Αγώνος 1903-1909, αύξων αριθμός 3402
Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην Γεγονότα, Αθήνα 1979, σ. 119
Αφανείς, γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008, σ. 24
Οι Μακεδονομάχοι της Δράμας Έρευνα – επιμέλεια Ιωάννης Στ. Σταυρίδης
«Παλαιά Εκπαιδευτήρια Δράμας, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2020.
«Η Ιστορία του Σχολείου μας - 12ο Δημ. Σχολείο Δράμας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2020.
Μοναχός Μάξιμος Ιβηρίτης (Νικολόπουλος), Ο πολύαθλος Μητροπολίτης Δράμας – Σμύρνης Χρυσόστομος Ήρως και Μάρτυς, Άγιον Όρος 2010.
Ο Μακεδονικός Αγώνας στην περιοχή της Δράμας - καθ. Α.Π.Θ. Αθανασίου Καραθανάση
Οι Άγιοι Μικρασιάτες Νεομάρτυρες - άρθρο της Ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών
Γ.Ε. Μυλωνάς, «Ο Εθνομάρτυς Χρυσόστομος Μητροπολίτης Σμύρνης», περ. Νέα Εστία, τεύχος 1333, 15.1.1983
Ημερολόγιο 2007, έκδοση και επιμέλεια Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας.
Τελετή τιμής των Πεσόντων Αξιωματικών και Οπλιτών του 21ου Συντάγματος Πεζικού «Δράμα», ergasia-press, 6/7/2017
Γιώργου Καζάνα, Το Ορτάκιοϊ της Θράκης – μια ελληνική κοινότητα, 11/08/2011, Ένωση Μικρασιατών Φοιτητών
Δ. Πασχαλίδη, Τά δεινοπαθήματα τῆς Χωριστῆς κατά τή δεύτερη βουλγαρική κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας, Χωριστή 2006.
Δημ. Πασχαλίδη, Ἡ Χωριστή Δράμας (Τσατάλτζα) κατά τή δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας (1916-18).
Τετράδια Βουλγαρικῆς Κατοχῆς, Ἀνατολική Μακεδονία 1916-1918, ἐπιμέλεια Ν. Ρουδομέτωφ, τ. 2ος, Ἱστορικό Λογοτεχνικό Ἀρχεῖο Καβάλας, Καβάλα 2008.
Β.Σ. Κάρτσιου, Ἡ Γενοκτονία τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας κατά τή 2η Βουλγαρική Κατοχή (1916-18), ἐκδ. Ἐρωδιός, Θεσσαλονίκη 2010.
Δημ. Πασχαλίδη, Ἡ Ἔκθεση τοῦ Ν. Μπακόπουλου, Νομάρχη Δράμας κατά τή δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας (1916-18).
Ἀρχιμ. Γαβριήλ, Ἀναμνήσεις καί Νοσταλγία, Θεσσαλονίκη 1958.
Στη διάρκεια της Β' Βουλγαρικής Κατοχής (1916-1918) κλάπηκαν επίσης και τα κειμήλια της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών και των Μονών Παναγίας Καλαμούς και Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας Ξάνθης.
Ο Ιερός Ναός Αγίων Δώδεκα Αποστόλων Δράμας, Πρωινός Τύπος, 9 Οκτωβρίου 2017
Ιερά Μητρόπολις Δράμας, Ημερολόγιον 2018, Ἀφιερωμένον εἰς τόν Ἑλληνισμόν τῆς Θράκης, έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, εκδόσεις Μέλισσα, 2017
ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ - Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Αθήνα 2002, ΙΔ΄ έκδ., σελ. 524 ΟΕΔΒ, Κωδικός: 38/2247
29η Σεπτεμβρίου 1941 - Τα γεγονότα στην Προσοτσάνη.
Για τα γεγονότα στην περιοχή μας τον Σεπτέμβριο του 1941, που έμειναν γνωστά σαν "Σεπτεμβριανά" - Βοϊράνη Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου Αθανασίου Δράμας.
Η Δράμα τίμησε τα θύματα της βουλγαρικής θηριωδίας του 1941, Εργασία Συν Δράμας.
Iστορικό σημείωμα για της Σφαγές στη Δράμα, τη Δ.Κ. Χωριστής και τις και τις Τ.Κ. Μοναστηρακίου, Κουδουνίων, Καλού Αγρού, Μυλοποτάμου και Νικοτσάρας, 29 Σεπτεμβρίου 2018, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ
«ΦΕΚ A 277/1998». Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 16 Δεκεμβρίου 1998.
Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 17
Dramaica Youth Festival | Things to do and see in Drama
Ονειρούπολη
«Μπαμπούγερα». mythotopia.eu. Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2023.
«Μπαμπούγερα»: Η αναβίωση ενός αρχαίου μακεδονικού εθίμου στη Δράμα, 03.01.2017, Η Καθημερινή
Αγία Βαρβάρα: Ο θρύλος και το έθιμο με τα καραβάκια των ευχών - news247.gr
Το έθιμο με τα καραβάκια των ευχών της αγίας Βαρβάρας - topoikaitropoi.gr
Δράμα: Καραβάκια και ευχές στη λίμνη των πηγών 03.12.2018 - ethnos.gr
ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΔΡΑΜΑΣ - ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΜΕ ΤΑ ΚΑΡΑΒΑΚΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ
Σταυρίδου, Στέλλα (30 Νοεμβρίου 2022). «Το έθιμο με τα καραβάκια στις πηγές της Αγίας Βαρβάρας-Πρόγραμμα εορτασμού της πολιούχου Δράμας Αγίας Βαρβάρας». Πρωινός Τύπος. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
«Το έθιμο της Δράμας για τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας: Τα καραβάκια των ευχών». ewoman.gr. 4 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
Group), Radiotileoptiki S. A. (OPEN Digital (1 Ιανουαρίου 1980). «Δράμα: Καραβάκια και ευχές στη λίμνη των πηγών». ΕΘΝΟΣ. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
«Το έθιμο με τα καραβάκια στις πηγές της Αγίας Βαρβάρας-Πρόγραμμα εορτασμού της πολιούχου Δράμας Αγίας Βαρβάρας». Hydrama Grand Hotel. 30 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
Σταυρίδου, Στέλλα (30 Νοεμβρίου 2022). «Γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στη Δράμα». Πρωινός Τύπος. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
«Βυζαντινοί χρόνοι». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2015.
ΚΥΚΛΩΨ ΑΜΚΕ, Τα έργα μας
Μουσείο Μπενάκη, Δια τα κειμήλια της Μικράς Ασίας
Επισκέψιμος ο χώρος πολιτισμού «Σαντιρβάν» με την έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «Δια τα κειμήλια της Μικράς Ασίας», 10/12/2022
Λαογραφικό Μουσείο Δράμας
Εγκατάσταση προσφύγων - Γραφείο Δράμας
Με επιτυχία τα Β΄ Χρυσοστόμεια: Πλήθος κόσμου στις αθλητικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις στη μνήμη του Αγίου Χρυσοστόμου Δράμας – Σμύρνης
ΕΛΣΤΑΤ
«Αρχική». www.grhotels.gr. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021.
«Διαμονή». www.pedramas.eu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021.
«Η Δράμα». Things to do and see in Drama. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021.
Δράμας, Δήμος (2017). Η Δράμα και η περιοχή της- Ιστορία και πολιτισμός. Δράμα: ΔΕΚΠΟΤΑ. σελ. 455. ISBN 978-618-5327-04-0.
Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος
Άννα Τζήκα, Ελληνική Παραολυμπιακή Επιτροπή
Αναφορές
Αλέξης Γ.Κ. Σαββίδης, Η ιστορία της Δράμας στα πρακτικά ενός συνεδρίου του 1989. Βιβλιογραφικό δοκίμιο, Βυζαντινός Δόμος, τόμος 7 (1994), σελίδες 149-156.
| Δημοτική Κοινότητα Δράμας |
|---|
| Αμπελάκια, τα |
| Δράμα Μακεδονίας, η |
| Νέα Σεβάστεια, η |
| Ταξιάρχαι, οι |
| Τιμόθεος, ο |
| Δημοτική Κοινότητα Ξηροποτάμου |
| Μεταμόρφωσις Σωτήρος, η |
| Ξηροπόταμος, ο |
| Δημοτική Κοινότητα Χωριστής |
| Χωριστή, η |
| Τοπική Κοινότητα Καλλιφύτου |
| Καλλίφυτος, η |
| Πανόραμα, το |
| Τοπική Κοινότητα Καλού Αγρού |
| Καλός Αγρός, ο |
| Τοπική Κοινότητα Κουδουνίων |
| Κουδούνια, τα |
| Τοπική Κοινότητα Λιβαδερού |
| Δενδράκια, τα |
| Λιβαδερόν, το |
| Χαράδρα, η |
| Τοπική Κοινότητα Μακρυπλαγίου |
| Μακρυπλάγιο, το |
| Πολύκαρπος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Μαυροβάτου |
| Μαυρόβατος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Μικροχωρίου |
| Μικροχώρι, το |
| Τοπική Κοινότητα Μοναστηρακίου |
| Βαθύλακκος, ο |
| Μοναστηράκι, το |
| Τοπική Κοινότητα Μυλοποτάμου |
| Μυλοπόταμος, ο |
| Τοπική Κοινότητα Νικοτσάρας |
| Νικοτσάρας, ο |
|
Νομός Δράμας : Δήμος, Κοινότητα Δράμας | Δοξάτου | Καλαμπακίου | Κάτω Νευροκοπίου | Νικηφόρου | Παρανεστίου | Προσοτσάνης | Σιταγρών Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Δράμας. |
Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος
Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω
|
Χώρες της Ευρώπης
|
|||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Κυρίαρχα κράτη |
Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία3 | Γερμανία | Γεωργία1 | Δανία | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο3 | Ιρλανδία | Ισλανδία | Ισπανία3 | Ιταλία | Καζακστάν1 | Κροατία | Κύπρος2 | Λετονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία3 | Ολλανδία3 | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία | |
|
|||||||
| Εξαρτημένα εδάφη |
|
||||||||
| Μερικώς αναγνωρισμένα κράτη | |||||||||
|
1. Διηπειρωτικές χώρες με επικράτεια στην Ευρώπη και στην Ασία. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Κράτη που περιλαμβάνουν υπερπόντια εδάφη και σε άλλες ηπείρους με τη μητροπολιτική περιοχή να βρίσκεται στην Ευρώπη.
|
|||||||||
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
