Ο Αυτοκινητόδρομος 1 (Α1) είναι ένας υπό κατασκευή και ο μεγαλύτερος σε μήκος αυτοκινητόδρομος στην Ελλάδα. Είναι τμήμα του ευρωπαϊκού αυτοκινητόδρομου Ε75. Ξεκινάει από τη Λεωφόρο Κηφισού (λεκανοπέδιο Αττικής) και καταλήγει στο συνοριακό σταθμό Ευζώνων (σύνορα με Π.Γ.Δ.Μ.). Είναι οδός διοδίων. Σήμερα (2010) η κατασκευή και λειτουργία της εν μέρει έχει παραχωρηθεί σε δύο ιδιωτικές εταιρείες, τον Αυτοκινητόδρομο Αιγαίου Α.Ε. και την Νέα Οδό Α.Ε.

Ιστορία
Άποψη του τμήματος Στυλίδα - Καραβόμυλος

Στα τέλη της δεκαετίας '70 - αρχές δεκαετίας '80, η οδός (σχεδόν σε όλο το μήκος της) είχε πλάτος 13-14 μ. και 2 λωρίδες κυκλοφορίας (1 λωρίδα + 1 βοηθητική λωρίδα ανά κατεύθυνση) χωρίς διαχωριστική νησίδα.

* Το τμήμα Αθήνα - Λαμία εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 1962 (με 14 μ. πλάτος σχεδόν σε όλο το μήκος του).
* Το τμήμα Λαμία - Λάρισα εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1967 (με 14 μ. πλάτος σχεδόν σε όλο το μήκος του).
* Το τμήμα Λάρισα - Κατερίνη εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του 1959 (με 13 μ. πλάτος σε όλο το μήκος του, με εξαίρεση την Κοιλάδα των Τεμπών όπου είχε 10 μ. πλάτος, λόγω του αναγλύφου στην περιοχή).
* Το τμήμα Κατερίνη - Θεσσαλονίκη εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του 1973 (με 14 μ. πλάτος σχεδόν σε όλο το μήκος του).
* Το τμήμα κόμβος Αξιού (Χαλάστρα) - Εύζωνοι εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του 1973 (με 14 μ. πλάτος στο υποτμήμα κόμβος Αξιού - Πολύκαστρο και πλήρη διατομή αυτοκινητοδρόμου (10+10 μ.) στο υποτμήμα Πολύκαστρο - Εύζωνοι).

Η είσπραξη διοδίων εφαρμόστηκε κατά τμήματα:

* από το 1959 στο τμήμα Λάρισα - Κατερίνη (σταθμοί διοδίων Τεμπών και Λεπτοκαρυάς)
* από το 1962 στο τμήμα Αθήνα - Λαμία [σταθμοί διοδίων Θήβας και Τραγάνας (την ίδια χρονιά δημιουργήθηκαν τα διόδια Σχηματαρίου, τα οποία καταργήθηκαν το 2009 και δημιουργήθηκαν νέα στη Θήβα)]
* από το 1967 στο τμήμα Λαμία - Λάρισα (σταθμοί διοδίων Πελασγίας, Δρυμώνα και Μοσχοχωρίου - ο σταθμός Δρυμώνα σταμάτησε να λειτουργεί σύντομα)
* από το 1986 στο τμήμα Κατερίνη - Θεσσαλονίκη (σταθμός διοδίων Ν. Μαλγάρων)
* από το 1992 στο τμήμα Αθήνα - Λαμία (σταθμός διοδίων Αφιδνών)

Οι κτιριακές εγκαταστάσεις για σταθμούς διοδίων στον κόμβο Αγίου Αθανασίου και στον κόμβο Ευζώνων, ουδέποτε χρησιμοποιήθηκαν.

Τα έργα για την αναβάθμιση της οδού και τη μετατροπή της σε κλειστό αυτοκινητόδρομο, ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του '80. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, παραδόθηκαν στην κυκλοφορία (ως αυτοκινητόδρομος πλέον) τα τμήματα: κόμβος Κλειδίου - Γαλλικός ποταμός (1988), Στρατόπεδο Μπογιατίου - κόμβος Κρυονερίου (1989) (4,5 χμ.), κόμβος Οινοφύτων - κόμβος Σχηματαρίου (1989) (12,5 χμ.), κόμβος Ριτσώνας - κόμβος Θήβας (1989) (14,8 χμ.). Τα επόμενα χρόνια ξεκίνησαν έργα σε όλο το μήκος του τμήματος Αθήνα - κόμβος Θήβας, καθώς και στο τμήμα Κατερίνη - Κλειδί.

Το 1995, η Εθνική Οδός No 1 είχε διατομή αυτοκινητόδρομου στα εξής τμήματα: Αθήνα - Υλίκη, Κατερίνη - Κορινός, Κλειδί - Θεσσαλονίκη και Πολύκαστρο - Εύζωνοι.

Στις 12 Ιουνίου 2007 ιδρύθηκε η Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε. για την κατασκευή και λειτουργία του τμήματος από τον Μαλιακό ως το Κλειδί. Σε αυτήν είναι μέτοχοι οι εξής εταιρείες:[1]

* HOCHTIEF PPP SOLUTIONS GmbH με ποσοστό 35.00%
* ΑΚΤΩΡ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙΣ Α.Ε. με ποσοστό 20.00%
* J&P – ΑΒΑΞ Α.Ε. με ποσοστό 16.25%
* VINCI CONCESSIONS S.A. με ποσοστό 13.75%
* ΑΕΓΕΚ με ποσοστό 10.00%
* ΑΘΗΝΑ ATE με ποσοστό 5.00%

Τον Δεκέμβριο του 2009, λόγω κατολισθήσεων στην Κοιλάδα των Τεμπών (όπου σημειώθηκε και θάνατος του Ιταλού μηχανικού επίβλεψης των έργων αναβάθμισης) η εθνική οδός έκλεισε στο σημείο εκείνο και η κυκλοφορία διεξαγόταν μέσω παρακαμπτηρίων. Άνοιξε στις 1 Απριλίου 2010[2] και ξαναέκλεισε στις 12 Απριλίου 2010.[3] Τελικά άνοιξε οριστικά στις 8 Μαΐου 2010.[4]

Σήμερα (2010) εκτελούνται έργα αναβάθμισης στο "πέταλο" του Μαλιακού κόλπου (Ρεγκίνι - Ράχες) (77 χμ.) και έγινε αναβάθμιση των τμημάτων: Ευαγγελισμός - Πυργετός (15 χμ), Αιγάνη - Λεπτοκαρυά (15 χμ) και κόμβος Αξιού (Χαλάστρα) - Πολύκαστρο (45χμ).

Τμήματα

Λαμία-Λάρισα

Το τμήμα Λαμία–Λάρισα κατασκευάστηκε στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του οδικού δικτύου της χώρας τη δεκαετία του ΄60. Η χάραξή του (μέσω Πελασγίας–Αλμυρού–Βελεστίνου) επελέγη με στόχο να παρακαμφθεί ο ορεινός όγκος της Όρθρυος. Τα έργα για την κατασκευή του ξεκίνησαν το 1962. Τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν στις 22 Οκτωβρίου 1967, σε τελετή στον κόμβο Ροδίτσας (στο σημερινό νότιο κόμβο Λαμίας). Το μήκος του είναι 143 χιλιόμετρα. Το πλάτος του ήταν 14 μέτρα, δηλαδή ένας κλάδος διπλής κατεύθυνσης (τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας σε επαφή). Εξαίρεση αποτέλεσε ένα μικρό τμήμα μήκους τριών χιλιομέτρων στην τοποθεσία «Αυχένας Εικονίσματος» (περιοχή Αγίων Θεοδώρων Μαγνησίας), που κατασκευάστηκε με διατομή αυτοκινητοδρόμου (δύο ξεχωριστοί κλάδοι κυκλοφορίας με νησίδα στη μέση, συνολική διατομή 24 μέτρα). Το έργο κόστισε συνολικά 996 εκατομμύρια δραχμές (εκ των οποίων τα 185 από δάνειο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Αναπτύξεως). Ταυτόχρονα με την παράδοσή του στην κυκλοφορία, ξεκίνησε και η είσπραξη διοδίων. Για το λόγο αυτό καθορίστηκαν τρία σημεία είσπραξης (σταθμοί διοδίων) στα εξής σημεία: 1) Πελασγία, 2) Δρυμώνας και 3) Μοσχοχώρι. Λίγα χρόνια αργότερα, ο σταθμός διοδίων Δρυμώνα καταργήθηκε. Η είσπραξη διοδίων εξακολουθεί μέχρι και σήμερα, για τους κινούμενους από Λαμία προς Λάρισα στο σταθμό διοδίων Πελασγίας (255ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης, για τους κινούμενους από Λάρισα προς Λαμία στο σταθμό διοδίων Μοσχοχωρίου (σημερινό 337ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης). Το τμήμα αρχικά έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό E92 (ως τμήμα της συγκεκριμένης ευρωπαϊκής αρτηρίας), ενώ αργότερα (με την επαναρίθμηση του συστήματος ευρωπαϊκών αρτηριών) έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό E75, που διατηρεί μέχρι και σήμερα.

Αποτέλεσε έργο ευρύτερου προγράμματος οδοποιίας στην Ελλάδα. Είχε ήδη προηγηθεί η κατασκευή του τμήματος Λάρισα-Κατερίνης (1959), η κατασκευή του τμήματος Αθήνα-Λαμίας (1962), καθώς και η κατασκευή του τμήματος Αθήνα-Κόρινθος της Εθνικής Οδού 8α (1962). Τα επόμενα χρόνια ολοκληρώθηκε η κατασκευή και άλλων τμημάτων: Κόρινθος-Πάτρα (1969), Κατερίνη-Θεσσαλονίκη (1973) και Χαλάστρα-Εύζωνοι (1973).

Το τμήμα κατασκευάστηκε με τα ακόλουθα γεωμετρικά χαρακτηριστικά:

* Ελάχιστη ακτίνα καμπύλης: 300 m
* Ελάχιστη ορατότητα: 200 m
* Μέγιστη κλίση (κατά μήκος): 4%
* Μέγιστο υψόμετρο οδού: 256,44 m από την επιφάνεια της θάλασσας
* Ανισόπεδοι κυκλοφοριακοί κόμβοι: 12
* Τεχνικά έργα ανοίγματος μικρότερου ή ίσου των τεσσάρων μέτρων: 516
* Τεχνικά έργα ανοίγματος μεγαλύτερου των τεσσάρων μέτρων: 157

Η μελέτη και εκτέλεση/κατασκευή του έργου έγινε αποκλειστικά από Έλληνες τεχνικούς. Στη μελέτη συμμετείχαν υπηρεσίες του υπουργείου Δημοσίων Έργων, η κοινοπραξία Χατζηνικολή Καρρά Αμπαδογιάννη και η Α.Ε. Ευπαλίνος. Στην κατασκευή του έργου συμμετείχαν οι ακόλουθες εργοληπτικές τεχνικές εταιρίες:

* ΔΟΜΙΚΗ (τμήματα συνολικού μήκους 18,5 km
* ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ (τμήματα συνολικού μήκους 29,5 km)
* ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ/ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ (τμήματα συνολικού μήκους 15 km)
* ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ (τμήματα συνολικού μήκους 36 km)
* ΤΕΒ (ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΒΟΛΟΥ) (τμήματα συνολικού μήκους 21,5 km)
* ΕΤΕΘ (τμήματα συνολικού μήκους 22,5 km)

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησαν σταδιακά τα έργα για τη μετατροπή του τμήματος σε αυτοκινητόδρομο, από τις Ράχες (240 km από Αθήνα) μέχρι και τη Νίκαια (346 km από Αθήνα). Εξαίρεση αποτέλεσε το τμήμα Νίκαια-Λάρισα, για το οποίο κρίθηκε μη σκόπιμη η μετατροπή του λόγω της κατασκευής της ανατολικής παράκαμψης Λάρισας και το τμήμα Λαμία-Αγία Μαρίνα, το οποίο μετατρέπεται αυτή την περίοδο σε αυτοκινητόδρομο. Για το τμήμα Αγία Μαρίνα-Στυλίδα-Καραβόμυλος-Ράχες, αποφασίστηκε νέα χάραξη.

Λάρισα-Κατερίνη

Το τμήμα Λάρισα–Κατερίνη κατασκευάστηκε στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του οδικού δικτύου της χώρας τη δεκαετία του 1950. Η χάραξή του (μέσω Τεμπών-Πλαταμώνα) επελέγη με στόχο να παρακαμφθούν οι ορεινές διαβάσεις Σαρανταπόρου και Καστανιάς. Τα έργα για την κατασκευή του ξεκίνησαν το 1954. Τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν στις 4 Σεπτεμβρίου 1959, σε τελετή στον κόμβο Βόλου (1 km ανατολικά του κέντρου της Λάρισας). Το μήκος της οδού είναι 84 km. Το πλάτος του ήταν 13 m, δηλαδή ένας κλάδος διπλής κατεύθυνσης (τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας σε επαφή). Εξαίρεση αποτέλεσε η περιοχή της κοιλάδας των Τεμπών, όπου κατασκευάστηκε με πλάτος 10,5 m λόγω του δύσκολου αναγλύφου της περιοχής. Το έργο κόστισε συνολικά 296 εκατομμύρια δραχμές (εκ των οποίων τα 123 οικονομική βοήθεια από τις Η.Π.Α). Ταυτόχρονα με την παράδοσή του στην κυκλοφορία, ξεκίνησε και η είσπραξη διοδίων. Για το λόγο αυτό καθορίστηκαν το Σεπτέμβριο του 1959 δύο σημεία είσπραξης (σταθμοί διοδίων) στα εξής σημεία: 1) Τέμπη και 2) Λεπτοκαρυά. Την άνοιξη του 2008 η εκμετάλλευση των διοδίων πέρασε στην Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε. με αλλαγές στο τιμολόγιο και τον τρόπο είσπραξης. Η Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε. κατασκεύασε νέο σταθμό διοδίων, στην περιοχή Πυργετού, ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία στις 24 Αυγούστου 2009. Από την ίδια ημερομηνία έπαψε πλέον η λειτουργία του σταθμού διοδίων Τεμπών. Έτσι, η είσπραξη διοδίων εξακολουθεί μέχρι και σήμερα, για τους κινούμενους από Λάρισα προς Κατερίνη στο σταθμό διοδίων Πυργετού (394ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης), ενώ για τους κινούμενους από Κατερίνη προς Λάρισα στο σταθμό διοδίων Λεπτοκαρυάς (412ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης). Το τμήμα Λάρισα–Κατερίνη αρχικά έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό E92 (ως τμήμα της συγκεκριμένης ευρωπαϊκής αρτηρίας), ενώ αργότερα (με την επαναρίθμηση του συστήματος ευρωπαϊκών αρτηριών) έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό E75, που διατηρεί μέχρι και σήμερα.

Το τμήμα Λάρισα-Κατερίνης αποτέλεσε την αρχή ενός ευρύτερου προγράμματος οδοποιίας στην Ελλάδα. Τα επόμενα χρόνια ολοκληρώθηκε η κατασκευή και άλλων τμημάτων: Αθήνα-Λαμία (1962), Αθήνα-Κόρινθος (1962), Λαμία–Λάρισα (1967), Κόρινθος-Πάτρα (1969), Κατερίνη-Θεσσαλονίκη (1973) και Χαλάστρα-Εύζωνοι (1973).

* Μέγιστο υψόμετρο οδού: 96 m από επιφάνεια θάλασσας
* Ελάχιστο υψόμετρο οδού: 22 m από επιφάνεια θάλασσας

Η μελέτη και εκτέλεση/κατασκευή του έργου έγινε αποκλειστικά από Έλληνες τεχνικούς. Στην κατασκευή του έργου συμμετείχαν οι ακόλουθες εργοληπτικές τεχνικές εταιρίες:

* ΔΟΜΙΚΗ
* ΟΔΩΝ & ΟΔΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ (κατασκεύασε το τμήμα: Λάρισα - Ευαγγελισμός)
* ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ
* ΑΣΦΑΛΤΙΚΑ ΕΡΓΑ (τοποθέτησε τον ασφαλτικό τάπητα σε όλο το μήκος της οδού)
* ΚΥΒΟΣ

Το τμήμα εντός της κοιλάδας των Τεμπών (10 χιλιόμετρα) καθώς και το τμήμα Πλαταμώνας - Σιδ. Στ. Λεπτοκαρυάς (18 χιλιόμετρα), κατασκευάστηκε από μονάδες μηχανικού του στρατού (Μ.Ο.Μ.Α.).

Στα μέσα της δεκαετίας του '90 ξεκίνησαν σταδιακά τα έργα για τη μετατροπή του τμήματος σε αυτοκινητόδρομο.

Αναφορές

1. ↑ Εταιρία. Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Ανώνυμος Εταιρεία Παραχώρησης (ανακτήθηκε 12 Οκτωβρίου 2010 )
2. ↑ Ανοιξαν επίσημα τα Τέμπη | Άρθρα | Ελευθεροτυπία
3. ↑ Έκλεισαν και πάλι τα Τέμπη | Άρθρα | Ελευθεροτυπία
4. ↑ Άνοιξαν τα Τέμπη : ΣΚΑΪ - www.skai.gr

Βιβλιογραφία

* Ενημερωτικό φυλλάδιο ΥΠΕΧΩΔΕ για το τμήμα Λάρισα-Κατερίνη
* Ενημερωτικό φυλλάδιο ΥΠΕΧΩΔΕ για το τμήμα Λαμία–Λάρισα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

* Ο επίσημος ιστότοπος του Αυτοκινητοδρόμου Αιγαίου Α.Ε.
* Ο επίσημος ιστότοπος της Νέας Οδού Α.Ε.

Αυτοκινητόδρομοι της Ελλάδας Ολοκληρωμένοι, υπό κατασκευή και σχεδιαζόμενοι Κύριοι Α1 | Εγνατία Οδός (Α2) | Οδός Κεντρικής Ελλάδας (Α3) | Α4 | Ιόνια Οδός (Α5) | Αττική Οδός (Α6) | Αυτοκινητόδρομος Μωρέας (Α7) | Α8 | Α9 Δευτερεύοντες (κλάδοι των κυρίων) Α11 | Α12 | Α13 | Α14 | Α21 | Α22 | Α23 | Α25 | Α27 | Α29 | Α52 | Α61 | Α62 | Α63 | Α64 | Α65 | Α71 | Α72 | Α90 | Α97 | Α98 Τριτεύοντες (κλάδοι των δευτερευόντων) Α111 | Α121 | Α122 | Α123 | Α141 | Α642 Σύμφωνα με το Φύλλο Εφημερίδας Κυβερνήσεως 2631 Β΄/29-12-2008.