Κυριολεκτικά, σημαίνει το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατό του. Μεταφορικά υποδηλώνει την "αποχώρηση" ενός ατόμου (συνήθως των γραμμάτων ή των τεχνών) από την ενεργό δράση, χαρακτηρίζοντας το τελευταίο έργο του.

Σύμφωνα με τον Σωκράτη, το κύκνειο άσμα όχι μόνο δεν είναι θρήνος αλλά τραγούδι ιδαίτερης χαράς, που τραγουδούν οι κύκνοι επειδή πρόκειται να "μετοικήσουν" κοντά στον θεό Απόλλωνα του οποίου είναι θεράποντες.

... και, ως έοικε, των κύκνων δοκώ φαυλότερος υμίν είναι την μαντικήν, οι επειδάν αίσθωνται ότι δει αυτούς αποθανείν, άδοντες και εν [85a] τω πρόσθεν χρόνω, τότε δη πλείστα και κάλλιστα άδουσι, γεγηθότες ότι μέλλουσι παρά τον θεόν απιέναι ούπέρ εισι θεράποντες. οι δ' άνθρωποι δια το αυτών δέος του θανάτου, και των κύκνων καταψεύδονται, και φασιν αυτούς θρηνούντας τον θάνατον υπό λύπης εξάδειν, και ου λογίζονται ότι ουδέν όρνεον άδει όταν πεινή η ριγώ η τινα άλλην λύπην λυπήται, ουδέ αυτή η τε αηδών και χελιδών και ο έποψ, α δη φασι δια λύπην θρηνούντα άδειν. αλλ' ούτε ταύτά μοι φαίνεται [85b] λυπούμενα άδειν ούτε οι κύκνοι, αλλ' άτε, οίμαι, του Απόλλωνος όντες μαντικοί τε εισι και προειδότες τα εν Άιδου αγαθά άδουσι και τέρπονται εκείνην την ημέραν διαφερόντως ή εν τω έμπροσθεν χρόνω. εγώ δε και αυτός ηγούμαι ομόδουλός τε είναι των κύκνων και ιερός του αυτού θεού, και ου χείρον εκείνων την μαντικήν έχειν παρά του δεσπότου, ουδέ δυσθυμότερον αυτών του βίου απαλλάττεσθαι.

...και όπως φαίνεται, στη μαντική με θεωρείτε χειρότερο από τους κύκνους, οι οποίοι όταν αισθανθούν ότι θα πεθάνουν, βέβαια τραγουδούν και προηγουμένως, τότε όμως τραγουδούν πιο πολύ και πιο όμορφα, χαιρόμενοι που πρόκειται να πάνε κοντά στο θεό του οποίου είναι θεράποντες. Οι άνθρωποι όμως, από το φόβο τους για το θάνατο, ακόμη και τους κύκνους συκοφαντούν ότι κλαίνε για το θάνατό τους και από τη λύπη τους τραγουδούν και δεν σκέφτονται ότι κανένα πουλί δεν τραγουδά όταν πεινά ή κρυώνει ή για όποια άλλη αιτία λυπάται, ούτε ακόμη και το αηδόνι και το χελιδόνι και ο τσαλαπετεινός, τα οποία λένε ότι από λύπη μοιρολογούν όταν τραγουδούν. Αλλά ούτε αυτά μου φαίνεται ότι επειδή λυπούνται τραγουδούν ούτε οι κύκνοι, αλλά νομίζω, καθώς είναι πουλιά του Απόλλωνα με μαντικές ικανότητες και με προηγούμενη γνώση των αγαθών του Άδη τραγουδούν και χαίρονται πιο πολύ εκείνη την ημέρα απ’ ότι πιο μπροστά. Και εγώ όμως θεωρώ ότι είμαι ομόδουλος με τους κύκνους και ιερέας του ίδιου θεού· και δεν διδάχτηκα από τον δεσπότη την μαντική χειρότερα από τους κύκνους, ούτε με περισσότερη απελπισία από εκείνους λυτρώνομαι από τη ζωή.

(Απόσπασμα από τον Πλατωνικό διάλογο "Φαίδων" 84e κ. επόμ.)

Έλληνες