.
Το άλογο ή ίππος,ποιητικά άτι,[2], (Equus caballus), είναι τετράποδο περισσοδάκτυλο θηλαστικό της οικογένειας των ιππιδών (Equidae), που χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα ως μέσο μετακίνησης και αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη των αμαξών αλλά και χρήσιμο εργαλείο στον πόλεμο όπως και σε αθλητικούς αγώνες . Βοήθησε επίσης την εξάπλωση των ανθρώπων σε νέες περιοχές, καθώς και τη μετανάστευση ολόκληρων λαών. Εξημερώθηκε από τον άνθρωπο γύρω στο 4.500 π.Χ. Στην αρχαία ελληνική, η ονομασία του ήταν ίππος & χρησιμοποιείται από πολύ παλιά στην μονάδα ισχύος των μηχανών.
| Οικόσιτο άλογο | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Τριώνυμο | ||||||||||||||||
| Equus ferus caballus Λινναίος, 1758[1] |
||||||||||||||||
| Συνώνυμα | ||||||||||||||||
|
48 |
Το άλογο είναι ψηλό ζώο, (υπάρχουν 1000 φυλές αλόγων που το ύψος τους ξεκινάει από 50 εκατοστά μέχρι και 180 εκατοστά) γνωστό για την περήφανη όψη του. Γεννάει κάθε φορά συνήθως ένα μωρό, σπανιότερα δύο, και το θηλυκό τα θηλάζει μέχρι την ηλικία των 6-7 μηνών και στη φύση μέχρι την ηλικία του ενός έτους.
Έχουν πυκνό τρίχωμα που αποτελείται από κοντές και απαλές τρίχες. Ζουν πολλά χρόνια και ο μέσος όρος ζωής του φτάνει τα 25 έως 30 χρόνια. Αν και πιστευόταν ότι δεν είναι ιδιαίτερα έξυπνο ζώο, όπως δείχνει και το όνομά του, έχει αποδειχτεί ότι κατέχει ευφυΐα που έχει να κάνει με την εκμάθηση καθηκόντων, τη μνήμη και τη λύση προβλημάτων.
Σήμερα η χρήση του ως μεταφορικό μέσο στην Ευρώπη έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Παραμένει όμως σε πολλές χώρες της Ασίας, και σε ενδοχώρες της Λατινικής Αμερικής. Άλογα απαντώνται, εκτός από άθλημα στην ιππασία και τον ιππόδρομο, σε προεδρικές και βασιλικές φρουρές αλλά και σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις, όπως σε έφιππες αστυνομικές δυνάμεις, καθώς και στις κοινωνίες των Άμις. Το άλογο χρησιμοποιείται επίσης στις παραδοσιακές γιορτές, καθώς και στο κυνήγι αλεπούδων στη Σκωτία και στην Αγγλία.
Το άλογο προήλθε από τον ηώιππο, ένα μικρό τετράποδο θηλαστικό της εποχής του Ηωκαίνου, πριν 55 εκατομμύρια χρόνια.[3] Ο ηώιιπος εξελίχθηκε στο μεσόιππο, το μειόιππο και το πλειόιππο αυξάνοντας το μέγεθός του.[3] Ο σημερινός ίππος μάλλον εμφανίστηκε στη Βόρεια Αμερική, κατά την εποχή του Πλειστοκαίνου, και από εκεί μετανάστευσε στον υπόλοιπο κόσμο.[3] Από το ίδιο εξελικτικό δέντρο προήλθαν το γαϊδούρι, η ζέβρα, η Κουάγκα, το άλογο Przewalski[3][4] και άλογο Παλλάς.[3]
Η εξημέρωση του αλόγου
Άλογα χρησιμοποιούνται επίσης σε αθλήματα όπως το πόλο.
Τα εξημερωμένα άλογα προέρχονται από το είδος Ταρπάν[4] το οποίο εξημερώθηκε στην Ασία[3], καθώς και από το είδος Πρζεβάλσκι (Przewalski) που εξημερώθηκε από τους Μογγόλους[3][4].
Άλογο του είδους Πρζεβάλσκι
Ως τόπος εξημέρωσης του αλόγου θεωρείται η περιοχή της νότιας Ρωσίας και Ουκρανίας, όπου υπήρχαν μεγάλες στέπες με αγέλες από άγρια άλογα.[4] Αργότερα το άλογο εξαπλώθηκε σε άλλες περιοχές με τις μετακινήσεις μεγάλων πληθυσμών.[4] Κατά την εποχή του χαλκού είχε επεκταθεί από τη νότια Ρωσία μέχρι το Καζακστάν και την Αρμενία, ενώ εμφανίστηκε κοντά στη Μεσοποταμία το 3.000 π.Χ.[4] Οι Υξώς διέδωσαν το άλογο στην Αίγυπτο, όπου χρησιμοποιήθηκε επίσης για τη μεταφορά της άρχουσας τάξης[4] και αναπτύχθηκε και η ιπποφορβία. Στην Περσική αυτοκρατορία ήταν ξακουστοί ιππείς οι Σκύθες, που κατοικούσαν σε περιοχή βόρεια της Μαύρης θάλασσας.
Τα εξημερωμένα άλογα χρησιμοποίησαν αρκετοί πολιτισμοί από την προϊστορία μέχρι το Μεσαίωνα, όπως οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Πέρσες, οι Έλληνες, οι Εβραίοι, οι Αιγύπτιοι, οι Ρωμαίοι και οι Άραβες.[3]
Λαογραφία
Στην ελληνική παράδοση το άλογο γενικά κατέχει ιδιαίτερη θέση. Η αγάπη των Ελλήνων στ΄ άλογα διαφαίνεται από τους μυθικούς χρόνους. Πολλοί αρχαίοι ημίθεοι και Βασιλείς διέπρεψαν με ονομαστά άλογα όπως ο Ηρακλής, ή ο Περσέας με τον περίφημο φτερωτό Πήγασο, αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος με τον ονομαστό "Βουκεφάλα" που τον μετέφερε μέχρι την Ινδία. Οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες άρχισαν πρώτοι να παρουσίαζουν τη τέλεια τέχνη τους σμιλεύοντας σε μάρμαρο τέλεια άλογα στολίζοντας τους καλλίτερους ναούς τους, όπως τον Παρθενώνα, και ιερούς χώρους όπως την Ελευσίνα. Σήμερα ακόμη οι ωραιότεροι αδριάντες θεωρούνται εκείνοι των έφιππων που στολίζουν τις κυριότερες πλατείες των πόλεων.
Στη λαϊκή ελληνική συνείδηση ο ίππος έχει συνδεθεί με ιδιαίτερα χαρίσματα αλλά και με πλήθος από δοξασίες. Όπως για παράδειγμα αν χλιμιτρίζει στον ύπνο του το άλογο θα πεθάνει τ΄ αφεντικό του, ή ανάλογα με το χλιμίτρισμα προαναγγέλει τη μεταβολή του καιρού. Στα άλογα οι Έλληνες δίνουν διάφορες ονομασίες όπως "Καράς", "Ρούσος", "Ψαρρής", "Ντορής", "Μπάλιος", "Μελίσσης" που περισσότερο έχουν να κάνουν με το χρώμα του τριχώματης τους. Στα Μεσαιωνικά ποιήματα τα λεγόμενα Ακριτικά, κυριαρχούν τα ονόματα "Γρίβας", "Μαύρος" και "Πέπανος". Πολλά επίσης κλέφτικα τραγούδια κάνουν αναφορά σε άλογα με την έννοια του πιστότερου σύντροφου του πολεμιστή που δεν τον εγκαταλείπει ακόμα και τραυματισμένο προτρέποντάς τον μάλιστα να καβαλικέψει και πάλι για να συνεχίσουν. Χαρακτηριστικό το ακόλουθο λυρικό δημοτικό σε απάντηση του κατάκοιτου ήρωα προς το αγαπημένο του άλογο:
-Δεν μπορώ καημένε "γρίβα", γιατί μ΄ έχουν λαβωμένο,
στη καρδιά πετυχημένο.
Σύρε σκάψε με τα νύχια, με τ΄ αργυροπέταλά σου,
τράβηξέ με, με τα δόντια, ρίξε με μέσα στο χώμα.
Έπαρε και τ΄ άρματά μου, δώσε τα στα γονικά μου,
Έπαρε και το μαντήλι, το χρυσό μου δακτυλίδι,
να τα δώσεις της καλής μου, να με κλαίει σαν τα βλέπει.
Άλογο στη Τέχνη
Two Horses, Albert Bierstadt
White Horse And Sunset, Albert Bierstadt
A Wild Stallion, Albert Bierstadt
Self-portrait with horse, Jacques Laurent Agasse
A Lady's Grey Hunter, Jacques Laurent Agasse
Horse racing, Wilhelm von Kobell
The large blue horses, Franz Marc
Blue Horse I, Franz Marc
Παραπομπές
Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.. 1 (10th έκδοση). Holmiae (Laurentii Salvii), σελ. 73. Ανακτήθηκε στις 2013 - 08 - 24.
Η λέξη άτι (από τα τουρκ. at) χρησιμοποιείται συχνά λογοτεχνικά για να περιγράψει ένα «ωραίο και εύρωστο αρσενικό άλογο» (Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1998) και στάθηκε, μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά σε ορισμένες διαλέκτους της βόρειας Ελλάδας, η κοινή ονομασία τού αλόγου.
Ζαφράκας, Απόστολος M.. «H ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου (I)». επιφυλλίδα. http://www.kathimerini.gr.+Αρχειοθετήθηκε+από το πρωτότυπο στις 2011-05-27. Ανακτήθηκε στις 2010-02-27.
Μαυρίδης, Θεοφάνης. «Η εξημέρωση του αλόγου και η παρουσία του στην Προϊστορική περίοδο του Αιγαίου» (pdf). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-07-17. Ανακτήθηκε στις 2010-02-24.
Δείτε επίσης
Ιππικό
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Άρθρο στη "Σημερινή", 6 Μαρτίου 2009, "Τα άλογα εξημερώθηκαν πριν 5.500 χρόνια"
Το Άλογο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
