.
Ο Γιοχάνες Όκεγχεμ (φλ. Johannes Ockeghem, [1] 1410/1425 – 6 Φεβρουαρίου 1497) ήταν Φλαμανδός συνθέτης της Αναγέννησης. Μαζί με τον Γκυγιώμ Ντυφαί και τον Ζοσκέν ντε Πρε θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της λεγόμενης Γαλλο-Φλαμανδικής Σχολής. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου απαρτίζεται από λειτουργίες, μοτέτα και σανσόν, με ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους ένα ρέκβιεμ και το αντίφωνο Intemerata Dei Mater, ενώ ο ίδιος υπήρξε και σπουδαίος τραγουδιστής, χοράρχης και μουσικοδιδάσκαλος.
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Όκεγχεμ γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα στην πόλη Σαιν-Γκισλαίν, στο σημερινό Βέλγιο, με την ημερομηνία γέννησής του να τποθετείται μεταξύ των ετών 1410 και 1430, χωρίς ωστόσο καμία να θεωρείται αδιαμφισβήτητη[2]. Πιθανόν στα νιάτα του να γνώρισε τον συνθέτη Ζιλ Μπενσουά στην περιοχή του Ενό, κάτι που προκύπτει από την αναφορά στο όνομά του, σε έναν επικήδειο που έγραψε ο Όκεγχεμ το 1460[3]. Στο έργο αυτό είναι προφανής όχι μόνο η αναφορά στο ύφος του Βουργουνδού συνθέτη, αλλά και κάποιες πληροφορίες βιογραφικού χαρακτήρα[4].
Για τα πρώτα του χρόνια ελάχιστα είναι γνωστά. Όπως και οι περισσότεροι μουσικοί της εποχής καταγράφεται ως παιδί της χορωδίας στην πόλη Μονς και αργότερα στον Καθεδρικό της Αντβέρπης. Προφανώς, σ' αυτό το πλαίσιο έμαθε να τραγουδά και να γράφει μουσική, έχοντας ως πρότυπα την αγγλική φωνητική μουσική της περιόδου, αλλά και την αντίστοιχη μουσική της Γαλλίας.
Στα 1446 - 1448 εμφανίζεται στην υπηρεσία του Καρόλου Α΄, Δούκα των Βουρβώνων, στην πόλη Μουλέν της κεντρικής Γαλλίας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1452, βρίσκεται στο Παρίσι, όπου και αναλαμβάνει διευθυντής χορωδίας της Γαλλικής Αυλής· επιπλέον, εργάστηκε και στη Νοτρ Νταμ, ενώ διετέλεσε ταμείας του Αββαείου του Αγ. Μαρτίνου της πόλης Τουρ. Μέρος των μη-μουσικών του δραστηριοτήτων ήταν και ένα ταξίδι στην Ισπανία, ως μέλος διπλωματικής αποστολής, που στόχο είχε την αποτροπή της συμμαχίας των Ισπανών με τους Άγγλους ενάντια στη Γαλλία, αλλά και τη μεσιτεία των γάμων της Ισαβέλλας Α΄ της Καστίλλης και του Καρόλου, Δούκα του Γκυέν (αδελφού του Λουδοβίκου ΙΑ΄).
Μετά τον θάνατο του Λουδοβίκου ο Όκεγχεμ είναι εν πολλοίς άγνωστο πού πήγε και τί έκανε, ωστόσο μάς είναι γνωστό ότι βρέθηκε στην πόλη Μπρυζ, καθώς και στην Τουρ, όπου και πέθανε. Δείκτης της δημοτικότητάς του αποτελούν οι πάμπολλοι επικήδειοι θρήνοι που γράφτηκαν, με πιο ξεχωριστό ίσως αυτόν του Ζοσκέν ντε Πρε, με τίτλο Nymphes des bois (Νύμφες του δάσους)[3].
Σελίδες από τον Κώδικα Chigi, στον οποίο περιλαμβάνεται το Κύριε από τη Λειτουργία Missa Ecce ancilla Domini του Όκεγχεμ.
Μουσικολογικά στοιχεία
Δεδομένου του χρόνου ζωής του και της έκτασης της φήμης του, ο Όκεγκεμ εντούτοις δεν θεωρείται ιδιαίτερα παραγωγικός ως συνθέτης. Κάποια από τα έργα του χάθηκαν, άλλα τού είχαν αποδοθεί λανθασμένα και έχουν πλέον αποκατασταθεί· εν γένει παρατηρείται μια σμίκρυνση στο πραγματικό του έργο, κάτι βεβαίως που άπτεται και άλλων συνθετών της γενιάς του, όπως τον Ζοσκέν[3]. Από αυτά που έχουν διασωθεί και είναι διαπιστευμένα από την πένα του περιλαμβάνονται γύρω στις 14 λειτουργίες (μεταξύ αυτών και το ρέκβιεμ), πέντε μοτέτα, 21 σανσόν, καθώς και άλλα αποσπασματικά έργα· τα περισσότερα απ' αυτά αποτελούν μέρος ευρύτερων συλλογών μουσικών έργων, όπως τον φλαμανδικό Κώδικα Chigi του 1500, και την ανθολογία με τίτλο Harmonice Musices Odhecaton (1501) του Ιταλού τυπογράφου Οτταβιάνο Πετρούτσι.
Στις μισές περίπου από τις λειτουργίες του, ο Όκεγχεμ ενσωματώνει δεδομένες μελωδίες της εποχής από ύμνους, ψαλμούς και λαϊκούς σκοπούς, το λεγόμενο cantus firmus. Η τεχνική αυτή ήταν αρκετά δημοφιλής ανάμεσα στους συνθέτες της εποχής[3], προαναγγέλοντας τις μετέπειτα μιμητικού ύφους τεχνοτροπίες που βρίσκουμε στη λειτουργία-παρωδία και στη λειτουργία-παράφραση· και οι τρεις τύποι βασίζουν τη δομή τους στη μίμηση μιας συγκεκριμένης μελωδίας ή αποσπάσματος από άλλο έργο, παραφράζοντας σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό το αρχικό υλικό (Σ.Σ. ουδεμία σχέση με την σύγχρονη έννοια της παρωδίας).
Με την αντιστικτική τους υφή, και επηρρεασμένος από τον Ζοσκέν και τη φλαμανδική αισθητική, ο Όκεγχεμ έγινε γνωστός σε ολόκληρη τη δυτική Ευρώπη, τόσο για το εκφραστικό όσο και για το άρτια τεχνικό του ύφους του. Οι τεχνικές του δυνατότητες μάλιστα βρήκαν την απόλυτή τους έκφανση στην περίφημη Missa prolationum, η οποία αποτελείται εξ' ολοκλήρου από μετρικούς κανόνες (αντιστικτική δομή κατά την οποία οι μιμήσεις τελούνται σε διαφορετικές ταχύτητες κατ' αναλογία της αρχικής), αλλά και στην Missa cuiusvis toni, η οποία σχεδιάστηκε έτσι ώστε να εκτελείται σε καθέναν από τους οκτώ μουσικούς τρόπους. Καθώς ο ίδιος υπήρξε περίφημος βαθύφωνος είναι αναμενόμενος στα έργα του ο ιδιαίτερος χειρισμός των χαμηλών φωνών, όπου παρατηρείται ευρεία τονική έκταση, αλλά και ασυνήθιστα έντονο ρυθμικό στοιχείο, χαρακτηριστικά που τον ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους συνθέτες της Γαλλο-Φλαμανδικής Σχολής.
Ο Όκεγχεμ πεθαίνει στην πόλη Τουρ της Γαλλίας· προς τιμήν του, ο Ζοσκέν γράφει το μοτέτο La déploration de la mort de Johannes Ockeghem (θρήνος για τον θάνατο του Γιοχάνες Όκεγχεμ), μελωποιώντας το ποίημα Nymphes des bois του Ζαν Μολινέ. Αρκετοί επικήδειοι ακόμη γράφτηκαν για να τιμήσουν τον μεγάλο συνθέτη, μεταξύ αυτών και ένα ποίημα του Ολλανδού ουμανιστή Εράσμους.
Παραπομπές
↑ Απαντάται και ως Jean de ή Jan, Okeghem, Ogkegum, Okchem, Hocquegam, Ockegham καθώς και άλλες παραλλαγές
↑ Fitch, p. 57.
↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Perkins, Grove online
↑ Brown & Stein, p61-71.
Πηγές
Leeman Perkins: "Johannes Ockeghem"; Pamela Starr, "Johannes Pullois". Grove Music Online, ed. L. Macy (Accessed December 23, 2007), (subscription access)
Article "Johannes Ockeghem," The New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie. 20 vol. London, Macmillan Publishers Ltd., 1980. (ISBN 1-56159-174-2)
Gustave Reese: Music in the Renaissance. New York, W.W. Norton & Co., 1954. (ISBN 0-393-09530-4)
Fabrice Fitch: Johannes Ockeghem: Masses and Models. Paris, Honoré Champion Éditeur, 1997. (ISBN 0-2-85203-735-1)
Jeffrey Dean: "Okeghem's valediction? The meaning of 'Intemerata Dei mater'", in Johannes Ockeghem: Actes du XLe Colloque international d'études humanistes. Éditions Klincksieck, 1998. (ISBN 2-252-03214-6)
Martin Picker: Johannes Ockeghem and Jacob Obrecht: A Guide to Research. (Garland Composer Resource Manuals, 13.) New York: Garland Publishing Co., 1988. (ISBN 0-8240-8381-4)
Leeman Perkins: Music in the Age of the Renaissance. New York, W.W. Norton & Co., 1999.
Howard M. Brown & Louise K. Stein: Music in the Renaissance, 2nd ed. New Jersey, Prentice Hall, 1996. Pp. 60–79.
Giulio Ongaro: Music of the Renaissance. Westport, Connecticut, Greenwood Press, 2003. P.32.
Daniel Van Overstraeten: Le lieu de naissance du musicien Jean Ockeghem (ca 1420–1497): une énigme élucidée. Annales du Cercle d'histoire et d'archéologie de Saint-Ghislain et de la région. VI 1993. (in French)
Philippe Vendrix, dir. Johannes Ockeghem. Actes du XIe Colloque international d'études humanistes. Centre d'Etudes Supérieures de la Renaissance. Coll. Epitome musical. Kincksieck, 1998. ISBN 2-252-03214-6 (in French and in English).
Wikipedia-logo.png Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Johannes Ockeghem της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
