Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος, ο «άλλος Ανακρέων» κατά τον Γεώργιο Σακελλάριο[2] γεννήθηκε στην Καστοριά το Μάιο του 1772 και απεβίωσε στο Βουκουρέστι 19 Ιανουαρίου 1847.[3] Ήταν νομικός, ανώτατος δικαστικός, θεατρικός συγγραφέας, λόγιος, ποιητής και Φιλικός.[4] Για το ποιητικό του έργο χαρακτηρίζεται «πρόδρομος» (μαζί με τον Ιωάννη Βηλαρά και τον Ρήγα Βελεστινλή) επειδή θεωρείται ότι, με τη χρήση της δημοτικής γλώσσας, άνοιξε νέους ποιητικούς δρόμους. Το επιστημονικό του έργο περιλαμβάνει πραγματείες σε θέματα γλωσσικά, πολιτικά, φιλοσοφικά και φυσικών επιστημών, πολλές από τις οποίες όμως δεν έχουν σωθεί. Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ο Δημήτριος Βερναρδάκης, ο Εμμανουήλ Ροΐδης κ.α. μίλησαν με πολύ επαινετικά λόγια για τη λυρική του προσφορά και το 1891 ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραψε στιχούργημα με τίτλο Αθανάσιος Χριστόπουλος.
Βίος
Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος γεννήθηκε στην Καστοριά. Πραγματοποίησε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Λύκειο του Βουκουρεστίου, όπου είχε μεταναστεύσει ο κληρικός πατέρας το 1780,όταν ο Αθανάσιος ήταν οκτώ ετών, πιεζόμενος από οικονομική ένδεια αλλά και από τις συνθήκες δουλείας στην πατρίδα του.[5] Πέρασε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και μπορεί να θεωρηθεί Φαναριὠτης από εκλεκτική συγγένεια.[6] Ολοκλήρωσε εκεί την βασική εκπαίδευση (είναι πιθανό να είχε δάσκαλο και τον Γρηγόριο Κωνσταντά) και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Βούδας, όπου σπούδασε λατινική φιλολογία, φιλοσοφία και ιατρική, και στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας, όπου σπούδασε νομικά. Μετά το πέρας των σπουδών του επέστρεψε στο Βουκουρέστι και μπήκε στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας (και αργότερα της Μολδαβίας) Αλέξανδρου Μουρούζη, όπου αρχικά δίδασκε τα παιδιά του ηγεμόνα και αργότερα έγινε δικαστής και τιμήθηκε με τον τίτλο του «καμινάρη», ενώ παράλληλα ανέπτυξε και συγγραφική δραστηριότητα: έγραψε ένα θεατρικό έργο, τον Αχιλλέα και ένα από τα σημαντικότερα έργα του, τη Γραμματική της Αιολοδωρικής, ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας, στο οποίο υποστήριζε τη χρήση της δημοτικής, η οποία κατά την άποψή του ήταν κράμα της αρχαίας δωρικής και αιoλικής διαλέκτου.
Μετά το 1806 ο Χριστόπουλος ακολούθησε τον Μουρούζη στην Κωνσταντινούπολη, όταν εκείνος έχασε το αξίωμά του. Εκεί ήταν ευκολότερη η προσήλωσή του στο συγγραφικό έργο καθώς ήταν απαλλαγμένος από τα καθήκοντα του δικαστή και τα παιδιά του ηγεμόνα είχαν μεγαλώσει. Αυτή η εποχή ήταν πολύ γόνιμη: ανέλαβε τη σύνταξη ενός λεξικού της Νέας Ελληνικής, μαζί με άλλους λόγιους (Γρηγόριο Κωνσταντά, Άνθιμο Γαζή κ.α.) προσπάθησε να οργανώσει Πανεπιστήμιο στη Ζαγορά του Πηλίου, έγραψε μια πραγματεία σχετικά με την ύπαρξη κενού στην φύση, μια γλωσσολογική μελέτη Περί προφοράς, στην οποία προσπαθούσε να αναιρέσει τα επιχειρήματα του Εράσμου για την Προφορά της κλασικής Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας και μια πραγματεία Περί ποιητικής.
Η ζωή του Χριστόπουλου διαταράχθηκε το 1812, όταν ο ηγεμόνας Δημητράκης Μουρούζης, προστάτης των γραμμάτων, δολοφονήθηκε από τους Τούρκους. Διέφυγε τότε πάλι στο Βουκουρέστι, στην αυλή του ηγεμόνα Ιωάννη Καρατζά, όμως ένα μεγάλο τμήμα του έργου του (οι μελέτες για το κενό και την προφορά και το λεξικό που είχε ξεκινήσει) χάθηκε. Ο Ιωάννης Καρατζάς τον διόρισε εκ νέου δικαστή με τον τίτλο του Μεγάλου Λογοθέτη και του ανέθεσε να συντάξει νέα νομοθεσία για την Ηγεμονία της Βλαχίας. Ο Χριστόπουλος ασχολήθηκε συστηματικά με το έργο αυτό ἐως το 1816.Το 1815 περίπου έγραψε ένα φιλοσοφικο-πολιτικό σύγγραμμα, τα Πολιτικά φροντίσματα, που διέπεται από τις αρχές του Νικολό Μακιαβέλι. Το έργο αυτό ήταν αφορμή για αρνητική κριτική εναντίον του και δεν τυπώθηκε ποτέ όσο ζούσε.
Το 1818 ο ηγεμόνας Ιωάννης Καρατζάς δραπέτευσε στην Δύση και ο Χριστόπουλος κατέφυγε στην πόλη Σιμπίνι της Τρανσυλβανίας. Εκεί μελέτησε και μετέφρασε έργα του Σέξτου Εμπειρικού και έγραψε τις μελέτες Στοιχείωσις της σκεπτικής φιλοσοφίας και Πολιτικά παράλληλα. Εκείνα τα χρόνια μυήθηκε και στην Φιλική Εταιρεία. Οι ειδήσεις για την δράση του ως Φιλικού και για την ζωή του κατά τα χρόνια της Επανάστασης είναι λιγοστές.
Μετά την απελευθέρωση ο Χριστόπουλος επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1836, έμεινε όμως λιγότερο από ένα χρόνο και τελικά επέστρεψε στο Σιμπίνι όπου συνέχισε το συγγραφικό του έργο. Ασχολήθηκε κυρίως με την μετάφραση της Ιλιάδας, αρχικά σε ομοιοκατάληκτους και από το 1844 σε ανομοιοκατάληκτους στίχους και με τα Ελληνικά αρχαιολογήματα, εγχειρίδιο στο οποίο πραγματεύεται θέματα σχετικά με τα ελληνικά φύλα και τις αρχαίες διαλέκτους.
Ποιητικό έργο
Ο Χριστόπουλος σήμερα μνημονεύεται κυρίως για το ποιητικό του έργο, τη συλλογή Λυρικά που είχε γίνει πολύ δημοφιλής: κατά την διάρκεια της ζωής του εκδόθηκε 11 φορές (πρώτη έκδοση το 1811 στη Βιέννη). Τα ποιήματά του είναι σύντομες συνθέσεις επηρεασμένες από τον αρκαδισμό και τον ανακρεοντισμό (γι' αυτό και τον αποκαλούσαν «Νέο Ανακρέοντα»)[7], με κομψή στιχουργική και εύθυμη διάθεση, που συχνά όμως επικρίθηκε ως ψυχρή και επιφανειακή. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι μεταφράσεις του από την αρχαιοελληνική γραμματεία, μία μετάφραση της ραψωδίας Α΄ της Ιλιάδας και ποιημάτων της Σαπφούς. Τα Λυρικά του Χριστόπουλου ήταν κάποια από τα ποιήματα που μελέτησε ο Διονύσιος Σολωμός στην προσπάθειά του να διαμορφώσει την ποιητική του γλώσσα.
Το μεγάλο αποτύπωμα που άφησε ο Αθανάσιος Χριστόπουλος είναι η χρήση της νεοελληνικής γλώσσας. Επηρεασμένος από τα βόρεια ελληνικά ιδιώματα της Καστοριάς και κυρίως από το Κοζανίτικο ιδίωμα , καθώς ανατράφηκε από τους γονείς της μητέρας που κατάγονταν από την Κοζάνη, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη δημώδη γλώσσα, όπως ομιλούνταν, σε ποιήση αλλά και επιστημονικά συγγράματα. Δικαίως αποκαλείται ο πρώτος νεοέλληνας ποιητής , καθώς η γλώσσα που έγραψε μελετήθηκε και ενέπνευσε τους κατοπινούς μεγάλους ποιητές και πεζογράφους, όπως ο Διονύσιος Σολωμός.
Όταν στα τέλη του 1822 ο Σπυρίδων Τρικούπης επεσκέφθηκε τη Ζάκυνθο, ο Διονύσιος Σολωμός του απήγγειλε στα ιταλικά την Ωδή Per Prima Messa. Αντί επαίνου, όπως φαίνεται από τα παρακάτω, ο Τρικούπης τον συμβούλεψε να γράφει στην νεοεληνική και τον προέτρεψε να μελετήσει Αθανάσιο Χριστόπουλο:
«Να, ιδε αυτό το στήθος/οπού πλέον το πικρό/με των σαϊτιών το πλήθος/το κατάντησε νεκρό (γ΄στροφή από το Αγκάλεσμα). Τώρα τάφος πλησιάζει/τώρα θάνατος φωνάζει/τώρα χάρος λυπηρός (από τα Γεράματα). Αυτά λοιπόν λαλώντας/μ΄αγκάλιασε το σώμα/και πρόσχαρα γελώντας/μ΄εφίλησε στό στόμα/και πέταγ΄υψηλά (Ερατώ- Α΄Ψάλτης).
Εχάθηκ΄ η αγάπη μου/σβήστηκε το φως μου/ο ήλιος εσκοτείνιασε/και μαύρισε εμπρός μου. /Μαυροφορέστε νάρκισσοι/
μαυροφορέστε κρίνοι/και κάθε άνθος δάκρυα/φαρμακωμένος χύνει. Θρήνος.
Καθαρότατες παρθένες/με κισσόν στεφανωμένες/εις τον τρύγο συναχθείτε/κι'αλαφρά ν'ασκουμπωθείτε. Τρύγος (Λυρικά))»
Για τον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο, ο Χριστόπουλος «είναι ο ποιητής του σαλονιού. Οι στίχοι του δεν έχουν πλαστικότητα. Η ποίησή του δεν έχει βαθύτερο νόημα»[8]
Πέραν του ποιητικού του έργου
Ο Χριστόπουλος ασχολήθηκε σοβαρά και με επιστημονικά θέματα. Η νομοθεσία του - η Σύνταξη του Κώδικα ιδιωτικού Δικαἰου - φέρει εμφανείς επιδράσεις από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και εισάγει νέους όρους, προκειμένου να ικανοποιήσει προβλήματα που έθετε η εμπορική και οικονομική ανάπτυξη των περιοχών. Πριν από την έναρξη της Επανάστασης ανέλαβε από την Αλέξανδρο Υψηλάντη αποστολή της Φιλικής Εταιρείας[9] στα Ιόνια νησιά. Για το λόγο αυτό κατέβηκε και έμεινε στη Ζάκυνθο δύο μήνες. Αργότερα εκλέχτηκε μέλος της επαναστατικής Επιτροπής στις Ηγεμονίες και σύμβουλος του αρχηγού της Επανάστασης. Ύστερα από μια αποτυχημένη προσπάθεια να εγκατασταθεί στην ελεύθερη Ελλάδα, αποσύρθηκε πάλι στην Τρανσυλβανία, όπου και έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Εργογραφία
Γραμματική της Αιολοδωρικής, ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας, Βιέννη, 1805
Γραμματική περί της των οκτώ του λόγου μερών συντἀξεως
Δράμα ηρωικόν, Βιέννη, 1805. Η τραγωδία αυτή θα παιχτεί για πρώτη φορά στο Ιάσιο με τον τίτλο Αχιλλέας ή ο θάνατος του Πατρόκλου[10] [νεκρός σύνδεσμος]
Λυρικά, 1811 (πρώτη έκδοση, ακολούθησαν πολλές άλλες.)
Πολιτικά Παράλληλα, 1833
Ελληνικά Αρχαιολογήματα, 1853
Πολιτικά Σοφίσματα, ανέκδοτο.
Παραπομπές
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb13483014b. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Γεώργιος Σακελλάριος. Ποιημάτια 1817
Γεώργιος Βαλέτας, Αθανάσιος Χριστόπουλος«Άπαντα», Αθήνα 1969
Ιωάννης Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας
Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Τόμος 9Β, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Κ.Θ.Δημαράς, Ιστορἰα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
«Ο Αλέξανδρος Σούτσος έγραψε: Εις τον ωραίον Βόσπορον, εις της τρυφής τα στήθη, / η ποίησις της νέας μας Ελλάδος εγεννήθη./ Εκεί ο Αθανάσιος, ο νέος Ανακρέων, / ωραίος πρώτος έψαλλε τα κάλλη των ωραίων[...]»Γιάνης Κορδάτος, σελ. 159, υποσημ. 1
Γιάνης Κορδάτος, σελ. 161
Παναγιώτης Σέκερης, Η Φιλική Εταιρεία. Αρχείον
https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/3332/1/02_chapter_8.pdf. Σελ. 300
Πηγές
Ιωάννης Αρσένης (1879). Πάνθεον Ελλήνων Ποιητών. Αθήνα: Εκ του Τυπογραφείου «Μέντωρος». Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2010.
Σπυρίδων Λάμπρος. Ρήγας Βελέστινλής,Χριστόπουλος-Διαλέξεις περί Ελλήνων ποιητών του ΙΘ΄αι. Αθήνα 1916. σ. 38-50
Λέανδρος Βρανούσης. Οι Πρόδρομοι, Αθήνα (1955)
Ελένη Τσαντσάνογλου. Ένα χειρόγραφο των « Λυρικών» του Αθ.Χριστόπουλου στο Βρετ.Μουσείο (1969)
Δημήτρης Φωτιάδης, Η Επανάσταση του 21, Τόμος Ι
Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1453 ως το 1961, τόμος 1ος, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Wikisource logo
Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:
Συγγραφέας:Αθανάσιος Χριστόπουλος
Ντοκυμανταίρ της ΕΤ1-Αθανάσιος Χριστόπουλος-Ένας λησμονημένος ποιητής σε σκηνοθεσία Σταμάτη Τσαρουχά βραβείο κοινού στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 2001
Σπουδαστήριο νέου ελληνισμού.
Νέστωρ Καμαριανός, Νικόλαος Κοριτζάς, ο εκδότης και βιογράφος του Αθανασίου Χριστόπουλου
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
