.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία η Υψιπύλη ήταν βασίλισσα της Λήμνου κόρη του βασιλιά Θόα, και της Μύρινας από τη Θεσσαλία, κόρης του βασιλιά της Ιωλκού Κρηθέα.[1] Οι παππούδες της ήταν ο Διόνυσος και η Αριάδνη.[2] Την εποχή που όλες οι γυναίκες της Λήμνου αποφάσισαν να σκοτώσουν τους άντρες τους επειδή τις παραμελούσαν (βλ. Λημνιάδες) η Υψιπύλη έσωσε τον πατέρα της, κατόπιν έγινε βασίλισσα της Λήμνου. Όταν έγινε η Αργοναυτική εκστρατεία η Υψιπύλη επέτρεψε στις γυναίκες του νησιού να έρθουν σε επαφή μαζί τους, η ίδια απέκτησε με τον αρχηγό τους Ιάσονα δυο δίδυμους γιους.Οι γυναίκες της Λήμνου ανακάλυψαν αργότερα ότι η Υψιπύλη γλύτωσε τον πατέρα της και αποφάσισαν να την εκθρονίσουν και να την πουλήσουν δούλη, την αγόρασε ο βασιλιάς Λυκούργος της Νεμέας που την έκανε παραμάνα στον νεογέννητο γιο του Οφέλτη. Η Υψιπύλη συνάντησε τους στρατηγούς που συμμετείχαν στην εκστρατεία Επτά επί Θήβας στον δρόμο τους για τη Θήβα. Άφησε το βρέφος κατά γης σ' ένα στρώμα από αγριοσέλινο θέλοντας να τους δείξει μια πηγή για να πιούν νερό, ενώ υπήρχε χρησμός που έλεγε ότι το παιδί δεν έπρεπε να πατήσει στο χώμα πριν μάθει να περπατάει. Όταν γύρισε, είχε κατασπαράξει το βρέφος ο δράκος που φύλαγε την πηγή. Ο Αμφιάραος, ένας από τους Επτά το θεώρησε αυτό κακό οιωνό για την εκστρατεία και ονόμασε το βρέφος "Αρχέμορο", δηλαδή "αρχή κακοτυχιών". Στη μνήμη του βρέφους οι Επτά θέσπισαν τους αγώνες της Νεμέας, τα Νέμεα (Απολλοδ. ΙΙΙ, 6-4). Ο Λυκούργος θέλησε να εκδικηθεί την Υψιπύλη για το θάνατο του γιου του αλλά την έσωσε ο Άδραστος, ο αρχηγός των Αργείων.[3]
Το Λημναίο έγκλημα
Στην Ιλιάδα καταγράφεται σαν γιος της με τον Ιάσονα ο μετέπειτα βασιλιάς της Λήμνου στα Τρωικά Εύνηος.[4] Οι μετέπειτα πηγές ωστόσο καταγράφουν και έναν δεύτερο γιο της Υψιπύλης και του Ιάσονα.[5] Ο Ευριπίδης στην τραγωδία του "Υψιπύλη" ονομάζει τους δύο δίδυμους γιους τους Εύνηο και Θόα.[6] Η Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου τον ονομάζει Νεβρόφονο, ο Γάιος Ιούλιος Υγίνος Δηίπυλο και ο Οβίδιος καταγράφει τους δυο δίδυμους γιους χωρίς ονόματα.[7][8][9] Οι γυναίκες του νησιού αποφάσισαν να σκοτώσουν τους άντρες με μοναδική εξαίρεση την Υψιπύλη που έσωσε τον πατέρα της βασιλιά Θόα.[10] Τα ίχνη της τραγικής ιστορίας βρίσκονται στην Ιλιάδα που αναφέρεται η Λήμνος σαν "πόλη του θεικού Θόα", ο γιος της Υψιπύλης Εύηνος καταγράφεται επίσης.[11] Τα μετέπειτα Αρχαικά χρόνια ο τραγικός ποιητής Αισχύλος γράφει "Οι Λήμνιοι κατέχουν την κορυφαία ιστορική θέση στην εγκληματικότητα, οποιοδήποτε φρικτό έγκλημα μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνα των γυναικών της Λήμνου".[12] Τον 5ο αιώνα π.Χ. ο κορυφαίος ιστορικός Ηρόδοτος ονομάζει "Λημναίο έγκλημα" οποιαδήποτε αποτρόπαια πράξη.[13] Ο Αισχύλος αναφέρεται έντονα στο έγκλημα αυτό στις χαμένες του τραγωδίες "Υψιπύλη" και "Λήμνιαι" (τέλη 6ου αιώνα π.Χ. - αρχές 5ου αιώνα π.Χ.).[14] Ο λυρικός ποιητής Πίνδαρος την ίδια εποχή γράφει για την "εγκληματική ράτσα των γυναικών της Λήμνου που σκότωσαν τους συζύγους τους".[15]
Οι κύριες πηγές
Η Υψιπύλη σώζει τον πατέρα της Θόα
Ο κορυφαίος τραγικός ποιητής Ευριπίδης παρουσιάζει στο έργο του "Υψιπύλη" (περί το 410 π.Χ.) τον διάλογο ανάμεσα στην Υψιπύλη και τον γιο της Εύνηο :[16]
-Υψιπύλη : Αλίμονο γιε μου, αναγκάστηκα να δραπετεύσω μέσω θάλασσας από τη Λήμνο επειδή δεν έκανα το ανοσιούργημα να κόψω το γκρίζο κεφάλι του πατέρα μου.
-Εύνηος : Αλήθεια σε διέταξαν να σκοτώσεις τον πατέρα σου;
-Υψιπύλη : Έχω τρομοκρατηθεί με αυτά που έκαναν γιε μου, όλες οι γυναίκες έσφαξαν σαν τις γοργόνες τους άντρες τους στον ύπνο τους.
Την αρχαιότερη και πιο αξιόπιστη περιγραφή στα δραματικά γεγονότα μας παρέχει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος τον 3ο αιώνα π.Χ. στο έργο του "Αργοναυτικά".[17] Σύμφωνα με τον συγγραφέα οι γυναίκες του νησιού αρνήθηκαν τη λατρεία της Αφροδίτης, η θεά για να τις εκδικηθεί έσπειρε στους συζύγους τους έρωτα απέναντι σε δούλες από τη Θράκη. Οι γυναίκες έσφαξαν όλες τους συζύγους τους με εξαίρεση την Υψιπύλη, τοποθέτησε τον πατέρα της Θόα σε ένα "κούφιο στήθος", τον έριξε στη θάλασσα και προσάραξε στο νησί Σίκινος. Οι γυναίκες της Λήμνου ανέλαβαν από τότε να κάνουν οι ίδιες τις σκληρές δουλειές των συζύγων τους και ανακήρυξαν βασίλισσα την Υψιπύλη. Ο Λατίνος ποιητής Βαλέριους Φλάκκος μας παρέχει τον 1ο αιώνα μ.Χ. μια διαφορετική εξήγηση σχετικά με τον τρόπο που η Αφροδίτη έστρεψε τους άντρες της Λήμνου σε απιστία. Ο θεός Ήφαιστος κατοικούσε στη Λήμνο και συνέλαβε τη θεά να κάνει απιστία με τον Άρη, αυτό την εξόργισε.[18] Στη συνέχεια μας δίνει περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο που η Υψιπύλη βοήθησε τον πατέρα της να σωθεί και να δραπετεύσει.[19] Την ώρα του μακελειού η Υψιπύλη κάλυψε το κεφάλι του πατέρα της, τον μετέφερε στον ναό του θεού Διονύσου όπου τον έκρυψε.[20] Την επόμενη μέρα τον έντυσε Διόνυσο και τον έκανε περιφορά στους δρόμους του νησιού, είπε στις άλλες γυναίκες ότι ο θεός της ζήτησε να εξαγνίσει το άγαλμα του στη θάλασσα για τα εγκλήματα τους. Με τη βοήθεια του θεού τον μετέφερε με ασφάλεια έξω από την πόλη, από φόβο μήπως την ανακαλύψουν τον έβαλε σε ένα πλοίο που το έριξε στη θάλασσα.[21] Τα κύματα μετέφεραν το πλοίο στην Ταυρίδα όπου "η θεά Ντιάνα έβαλε ένα σπαθί στο κεφάλι του και τον όρισε φύλακα στο ιερό της".[22] Οι γυναίκες της Λήμνου παρέδωσαν στην Υψιπύλη "το σκήπτρο και το στέμμα του πατέρα της".[23]
Άλλες πηγές περιέχουν διαφορετικές παραλλαγές, ο Λατίνος ποιητής Στάτιος έγραψε τον 1ο αιώνα μ.Χ. ότι η Υψιπύλη έκρυψε τον Θόαντα σε ένα πλοίο.[24] Ο Λατίνος μυθιστορηματογράφος Γάιος Ιούλιος Υγίνος ταυτίζει στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. τον Θόαντα με τον ομώνυμο βασιλιά της Ταυρίδας, η Υψιπύλη τον τοποθέτησε σε ένα πλοίο το οποίο μετέφεραν τα κύματα στην "Ταυρική γη".[25] Η Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου τέλος τον 2ο αιώνα μ.Χ. απορρίπτει όλες τις υπόλοιπες, σύμφωνα με αυτήν οι γυναίκες της Λήμνου ανακάλυψαν ζωντανό τον Θόαντα μαζί με την Υψιπύλη, έσφαξαν τον ίδιο και πούλησαν την κόρη του δούλη.[26]
Υψιπύλη και Ιάσονας
Υψιπύλη, επιστολή στον Ιάσωνα.
Η πρώτη περιπέτεια του Ιάσονα ήταν η Αργοναυτική εκστρατεία με αποστολή να πάρει το Χρυσόμαλλο δέρας, έκανε την πρώτη στάση στη Λήμνο την εποχή που ήταν βασίλισσα η Υψιπύλη.[30] Ο Εύνηος εμφανίζεται στην Ιλιάδα σαν βασιλιάς της Λήμνου, γιος του Ιάσονα και της Υψιπύλης.[27] Ο Αισχύλος στις χαμένες τραγωδίες του "Υψιπύλη" και "Λημνίαι" δίνει λεπτομέρεις σχετικά με τον τρόπο που πήραν οι γυναίκες της Λήμνου στην αρχή "τα άρματα" για να εμποδίσουν τους Αργοναύτες να αποβιβαστούν στο νησί τους.[28] Ο Πίνδαρος γράφει για τους αθλητικούς αγώνες που συμμετείχαν οι Αργοναύτες, έπαιρναν σαν έπαθλα τα ενδύματα των γυναικών της Λήμνου και κοιμόντουσαν στα κρεβάτια τους.[29] Ο Σοφοκλής στο χαμένο έργο του "Λημνίαι" περιγράφει λεπτομερώς τις μάχες ανάμεσα στις γυναίκες της Λήμνου και τους Αργοναύτες.[30] Ο Ευριπίδης τέλος στο τμηματικά διατηρημένο έργο του "Υψιπύλη" την εμφανίζει να συναντιέται με τους δίδυμους γιους της Εύνηο και Θόα και να μαθαίνει με μεγάλη λύπη τον θάνατο του Ιάσονα.[31] Την πρώτη λεπτομερή αναφορά για την άφιξη των Αργοναυτών στη Λήμνο και τη σύγκρουση τους με τις γυναίκες του νησιού μας παρέχει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στο έργο του "Αργοναυτικά". Σύμφωνα με τον Απολλώνιο όταν έφτασαν οι Αργοναύτες οι γυναίκες της Λήμνου φοβήθηκαν ότι ήταν θράκες πειρατές και αποφάσισαν να αντισταθούν, να τους εμποδίσουν να αποβιβαστούν.[32] Οι Αργοναύτες τελικά κατάφεραν να πείσουν με επιχειρήματα την Υψιπύλη να τους επιτρέψει να μείνουν μια νύχτα στο νησί, την επόμενη μέρα η Υψιπύλη συγκέντρωσε τις γυναίκες της Λήμνου και τους είπε:[33]
"Φίλες μου ας τους αφήσουμε να έρθουν, να τους δώσουμε κόκκινο κρασί και ότι δώρα θέλουν για να τους καλοπιάσουμε ώστε μετά να φύγουν με ασφάλεια και να μας ξεχάσουν. Σε αντίθετη περίπτωση αν μας νικήσουν θα μάθουν για τα τρομερά εγκλήματα μας και θα μας ταπεινώσουν διαδίδοντας τη φήμη στα πέρατα του κόσμου, είναι ο μοναδικός τρόπος να το κρύψουμε. Η πρώην νοσοκόμα της Υψιπύλης Πολυχώ πήρε τον λόγο και είπε ότι θα μπορούσαν να τους έχουν προστάτες αφού δεν υπάρχουν άντρες, στη συνέχεια συμφώνησαν όλες οι γυναίκες μαζί τους".[34]
Η Υψιπύλη πληροφόρησε τον Ιάσονα για την ιστορία των γυναικών της Λήμνου, ότι η Αφροδίτη οδήγησε τους άντρες σε απιστία, έδιωξαν τις γυναίκες από τα σπίτια τους και πήραν στη θέση τους δούλες από τη Θράκη. Μετά από τέτοιες ντροπιαστικές πράξεις μοιχείας από τους άντρες οι γυναίκες της Λήμνου αποφάσισαν να αναλάβουν δράση. Η Υψιπύλη έκρυψε ωστόσο από τον Ιάσονα τις σφαγές, του είπε ότι τους εμπόδισαν να αποβιβαστούν στο νησί μετά από εκστρατεία, πήραν τους γιους του και έφυγαν για τη Θράκη, ζήτησε τελικά από τον Ιάσονα να τους αντικαταστήσουν.[35] Οι Αργοναύτες παρέμειναν για λίγο στα σπίτια των Λημνίων γυναικών και ο αρχηγός τους Ιάσονας στα ανάκτορα με τη βασίλισσα τους Υψιπύλη. Η παραμονή προκάλεσε την οργή του Ηρακλή για τους Αργοναύτες που παραμέλησαν τον σκοπό της εκστρατεία τους και αποφάσισαν να φύγουν ώστε να συνεχίσουν την αποστολή τους για το Χρυσόμαλλο Δέρας.[36] Η Υψιπύλη είπε στον Ιάσονα ότι τον περιμένει "ο θρόνος και το σκήπτρο του πατέρα της" όταν επιστρέψει αλλά το θεωρούσε απίθανο, του ζήτησε μόνο να τη θυμάται πάντα. Ο Ιάσονας με τη σειρά του ζήτησε από την Υψιπύλη να του στείλει έναν από τους δίδυμους γιους τους στην Ιωλκό όταν φτάσει σε αντρική ηλικία.[37] Στο τέλος ο Ιάσονας παρέλαβε τον "ιερό πορφυρό μανδύα" που είχαν φτιάξει οι Χάριτες για τον Διόνυσο, τον παρέδωσε στον γιο του Θόα και εκείνος τελικά στη μητέρα του Υψιπύλη.[38]
Η υπόθεση του Οφέλτη
Το όνομα της Υψιπύλης ενεπλάκη στην ιστορία του θανάτου του βρέφους Οφέλτη, την εκστρατεία Επτά επί Θήβας και την ίδρυση των "Νεμαίων Αγώνων".[39] Στον δρόμο τους προς τη Θήβα οι επτά ήρωες αναζήτησαν νερό, σταμάτησαν στη Νεμέα και συνάντησαν την Υψιπύλη. Οι γυναίκες της Λήμνου έμαθαν ότι η βασίλισσα τους έσωσε τον πατέρα της και την πούλησαν δούλη, την αγόρασε ο βασιλιάς Λυκούργος της Νεμέας που την όρισε παραμάνα στον νεογέννητο γιο του Οφέλτη. Στην προσπάθεια της να δώσει νερό στους ήρωες άφησε το παιδί στο έδαφος αν και χρησμός απαγόρευε στο παιδί να πατήσει τη γη, ένα φίδι δάγκωσε το μωρό και το θανάτωσε. Οι Επτά θανάτωσαν το φίδι και ο μάντης Αμφιάραος δήλωσε ότι το φίδι ήταν "αρχή κάθε κακού" και προμήνυμα ότι θα θανατωθούν όλοι στην εκστρατεία, με τον τρόπο αυτό αναβλήθηκε.[40] Ο Αμφιάραος έσωσε την Υψιπύλη από την οργή της μητέρας του Ευρυδίκης που ήθελε να τη σκοτώσει, αποφάσισαν να τιμήσουν τη μνήμη του Οφέλτη με ετήσιους αθλητικούς αγώνες, τους Νεμαίους Αγώνες. Οι γιοι της Υψιπύλης έφτασαν κατόπιν στη Νεμέα για να συμμετάσχουν στους Αγώνες και απελευθέρωσαν τη μητέρα τους από την αιχμαλωσία.
Την παλιότερη εμπλοκή της Υψιπύλης στην ιστορία του Οφέλτη αναφέρει ο τραγικός ποιητής Ευρυπίδης στην τραγωδία του "Υψιπύλη", πιθανότατα ήταν δική του μεταγενέστερη προσθήκη.[41] Μετά την εκδίωξη της από τη Λήμνο η Υψιπύλη συνελήφθη από τους πειρατές που την πούλησαν δούλη στους βασιλείς της Νεμέας Λυκούργο και Ευρυδίκη, την όρισαν παραμάνα στον νεογέννητο γιο τους Οφέλτη.[42] Στη συνέχεια του έργου του Ευρυπίδη οι δύο δίδυμοι γιοι της Υψιπύλης ήρθαν στη Νεμέα να συναντήσουν τη μητέρα τους.[43] Τα δύο παιδιά είχαν χωριστεί από την Υψιπύλη σε βρεφική ηλικία, ο Ιάσονας τους πήρε μαζί του στην Κολχίδα και μετά τον θάνατο του τα ανέθρεψε ο Αργοναύτης σύντροφος του Ορφέας στη Θράκη. Τα δύο παιδιά συνάντησαν όταν μεγάλωσαν τον παππού τους Θόα που τα πήρε μαζί του στη Λήμνο, από εκεί έφυγαν για να συναντήσουν τη μητέρα τους.[44] Οι Επτά επί Θήβας συνάντησαν την Υψιπύλη και της ζήτησαν να τους οδηγήσει στην πηγή για να τους δώσει νερό, η ίδια σε μια στιγμή αμέλειας άφησε τον Οφέλτη στο έδαφος και πέθανε αφού τον δάγκωσε ένα φίδι.[45] Η μητέρα του Ευρυδίκη σε έξαλλη κατάσταση ήθελε να σκοτώσει την Υψιπύλη αλλά ο Αμφιάραος την έσωσε αφού εξήγησε στην Ευρυδίκη ότι ήταν θέλημα των θεών να πεθάνει το παιδί για να ιδρυθούν αθλητικοί αγώνες.[46] Στους αγώνες συμμετείχαν αργότερα και οι γιοι της Υψιπύλης που αναγνώρισαν τη μητέρα τους και την ελευθέρωσαν από την αιχμαλωσία.[47]
Οικογένεια
Δίδυμοι γιοι της Υψιπύλης ήταν:
Ο Εύνηος, ο οποίος προμήθευε με κρασί τους Αχαιούς πολιορκητές της Τροίας κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου.
Ο Θόας ή Δηίπυλος ή Νεβρόφονος, ο οποίος προσπάθησε, μαζί με τον δίδυμο αδελφό του, να απελευθερώσει τη μητέρα του, που είχε πουληθεί ως δούλη και υπηρετούσε στο παλάτι του βασιλιά της Νεμέας (ή της Θράκης, σύμφωνα με άλλη εκδοχή), πιθανώς του Λυκούργου.
Επωνυμίες
Από τον περιπετειώδη μύθο της Υψιπύλης, εμπνεύσθηκε ο Ευριπίδης ομώνυμο έργο, του οποίου ένα τμήμα ανακαλύφθηκε σε πάπυρο.
Ακόμα, από την Υψιπύλη πήρε το όνομά του ο αστεροειδής 587 Υψιπύλη (587 Hypsipyle).
Παραπομπές
Grimal, s.v. Hypsipyle
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.620–621 και 4.424–426 ; Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, 1.9.17
Grimal, s.v. Hypsipyle; Tripp, s.v. Hypsipyle; Oxford Classical Dictionary, s.v. Adrastus, s.v. Hypsipyle
Gantz, σ. 345
Gantz, σ. 346
Collard and Cropp, σσ. 251–255
Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, 1.9.17
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, "Fabulae" 15
Οβίδιος, "Ηρωίδαι", 6.119–122, 6.143.
Hard, σ. 384; Gantz, σ. 345; Όμηρος, Ιλιάδα, 14.230
Όμηρος, Ιλιάδα, 14.230 και 7.467-469
Αισχύλος, "Χοηφόροι", 631-638
Ηρόδοτος, 6.138.4
Gantz, σ. 345; Sommerstein, σσ. 126, 250
Πίνδαρος, Pythian 4.252
Collard and Cropp, σσ. 310–313
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.609-630
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.98–107
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.242-303
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.249-259
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.265-280
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.280-303
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.306-310
Στάτιος, Thebaid 5.287–289
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, Fabulae 15
Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, 1.9.17 και 3.6.4
Gantz, σ. 345 ; Όμηρος, Ιλιάδα, 7.467–469
Gantz, σ. 345; Sommerstein, σσ. 250–251
Gantz, σσ. 345, 346; Πίνδαρος, Pythian 4.251–254
Gantz, σ. 345; Lloyd-Jones, σ. 205
Collard and Cropp, σσ. 251–255
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.630–639
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.650–668
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.668–707
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.793–835
Gantz, σ. 346 ; Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.853-877
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.888-910
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 3.1204-1206
Bravo, σσ. 101–140; Hard, σ. 318; Gantz, σ. 511
Tripp, s.v. Opheltes
Gantz, σ. 511; Collard and Cropp, σ. 251; Bravo, σσ. 106–110
Gantz, σ. 511; Collard and Cropp, σ. 251
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 752c
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 759a.93–105 (Collard and Cropp, σσ. 314–315)
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 752h, fr. 753, fr. 753d, fr. 754, fr. 754a
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 757.69–144 (Collard and Cropp, σσ. 297–303)
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 759a.58–110
Αρχαίες πηγές
Ευριπίδης, Υψιπύλη (αποσπάσματα).
Οβίδιος, Ηρωίδες 6.
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, Fabulae 15, 74.
Στάτιος, Θηβαΐδα 5.28-721.
Απολλόδωρος ο Αθηναίος, Βιβλιοθήκη I, ix, 17; III, vi, 4.
Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά, Α 609-909
Το Λημναίο έγκλημα
Στην Ιλιάδα καταγράφεται σαν γιος της με τον Ιάσονα ο μετέπειτα βασιλιάς της Λήμνου στα Τρωικά Εύνηος.[4] Οι μετέπειτα πηγές ωστόσο καταγράφουν και έναν δεύτερο γιο της Υψιπύλης και του Ιάσονα.[5] Ο Ευριπίδης στην τραγωδία του "Υψιπύλη" ονομάζει τους δύο δίδυμους γιους τους Εύνηο και Θόα.[6] Η Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου τον ονομάζει Νεβρόφονο, ο Γάιος Ιούλιος Υγίνος Δηίπυλο και ο Οβίδιος καταγράφει τους δυο δίδυμους γιους χωρίς ονόματα.[7][8][9] Οι γυναίκες του νησιού αποφάσισαν να σκοτώσουν τους άντρες με μοναδική εξαίρεση την Υψιπύλη που έσωσε τον πατέρα της βασιλιά Θόα.[10] Τα ίχνη της τραγικής ιστορίας βρίσκονται στην Ιλιάδα που αναφέρεται η Λήμνος σαν "πόλη του θεικού Θόα", ο γιος της Υψιπύλης Εύηνος καταγράφεται επίσης.[11] Τα μετέπειτα Αρχαικά χρόνια ο τραγικός ποιητής Αισχύλος γράφει "Οι Λήμνιοι κατέχουν την κορυφαία ιστορική θέση στην εγκληματικότητα, οποιοδήποτε φρικτό έγκλημα μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνα των γυναικών της Λήμνου".[12] Τον 5ο αιώνα π.Χ. ο κορυφαίος ιστορικός Ηρόδοτος ονομάζει "Λημναίο έγκλημα" οποιαδήποτε αποτρόπαια πράξη.[13] Ο Αισχύλος αναφέρεται έντονα στο έγκλημα αυτό στις χαμένες του τραγωδίες "Υψιπύλη" και "Λήμνιαι" (τέλη 6ου αιώνα π.Χ. - αρχές 5ου αιώνα π.Χ.).[14] Ο λυρικός ποιητής Πίνδαρος την ίδια εποχή γράφει για την "εγκληματική ράτσα των γυναικών της Λήμνου που σκότωσαν τους συζύγους τους".[15]
Οι κύριες πηγές
Η Υψιπύλη σώζει τον πατέρα της Θόα
Ο κορυφαίος τραγικός ποιητής Ευριπίδης παρουσιάζει στο έργο του "Υψιπύλη" (περί το 410 π.Χ.) τον διάλογο ανάμεσα στην Υψιπύλη και τον γιο της Εύνηο :[16]
-Υψιπύλη : Αλίμονο γιε μου, αναγκάστηκα να δραπετεύσω μέσω θάλασσας από τη Λήμνο επειδή δεν έκανα το ανοσιούργημα να κόψω το γκρίζο κεφάλι του πατέρα μου.
-Εύνηος : Αλήθεια σε διέταξαν να σκοτώσεις τον πατέρα σου;
-Υψιπύλη : Έχω τρομοκρατηθεί με αυτά που έκαναν γιε μου, όλες οι γυναίκες έσφαξαν σαν τις γοργόνες τους άντρες τους στον ύπνο τους.
Την αρχαιότερη και πιο αξιόπιστη περιγραφή στα δραματικά γεγονότα μας παρέχει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος τον 3ο αιώνα π.Χ. στο έργο του "Αργοναυτικά".[17] Σύμφωνα με τον συγγραφέα οι γυναίκες του νησιού αρνήθηκαν τη λατρεία της Αφροδίτης, η θεά για να τις εκδικηθεί έσπειρε στους συζύγους τους έρωτα απέναντι σε δούλες από τη Θράκη. Οι γυναίκες έσφαξαν όλες τους συζύγους τους με εξαίρεση την Υψιπύλη, τοποθέτησε τον πατέρα της Θόα σε ένα "κούφιο στήθος", τον έριξε στη θάλασσα και προσάραξε στο νησί Σίκινος. Οι γυναίκες της Λήμνου ανέλαβαν από τότε να κάνουν οι ίδιες τις σκληρές δουλειές των συζύγων τους και ανακήρυξαν βασίλισσα την Υψιπύλη. Ο Λατίνος ποιητής Βαλέριους Φλάκκος μας παρέχει τον 1ο αιώνα μ.Χ. μια διαφορετική εξήγηση σχετικά με τον τρόπο που η Αφροδίτη έστρεψε τους άντρες της Λήμνου σε απιστία. Ο θεός Ήφαιστος κατοικούσε στη Λήμνο και συνέλαβε τη θεά να κάνει απιστία με τον Άρη, αυτό την εξόργισε.[18] Στη συνέχεια μας δίνει περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο που η Υψιπύλη βοήθησε τον πατέρα της να σωθεί και να δραπετεύσει.[19] Την ώρα του μακελειού η Υψιπύλη κάλυψε το κεφάλι του πατέρα της, τον μετέφερε στον ναό του θεού Διονύσου όπου τον έκρυψε.[20] Την επόμενη μέρα τον έντυσε Διόνυσο και τον έκανε περιφορά στους δρόμους του νησιού, είπε στις άλλες γυναίκες ότι ο θεός της ζήτησε να εξαγνίσει το άγαλμα του στη θάλασσα για τα εγκλήματα τους. Με τη βοήθεια του θεού τον μετέφερε με ασφάλεια έξω από την πόλη, από φόβο μήπως την ανακαλύψουν τον έβαλε σε ένα πλοίο που το έριξε στη θάλασσα.[21] Τα κύματα μετέφεραν το πλοίο στην Ταυρίδα όπου "η θεά Ντιάνα έβαλε ένα σπαθί στο κεφάλι του και τον όρισε φύλακα στο ιερό της".[22] Οι γυναίκες της Λήμνου παρέδωσαν στην Υψιπύλη "το σκήπτρο και το στέμμα του πατέρα της".[23]
Άλλες πηγές περιέχουν διαφορετικές παραλλαγές, ο Λατίνος ποιητής Στάτιος έγραψε τον 1ο αιώνα μ.Χ. ότι η Υψιπύλη έκρυψε τον Θόαντα σε ένα πλοίο.[24] Ο Λατίνος μυθιστορηματογράφος Γάιος Ιούλιος Υγίνος ταυτίζει στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. τον Θόαντα με τον ομώνυμο βασιλιά της Ταυρίδας, η Υψιπύλη τον τοποθέτησε σε ένα πλοίο το οποίο μετέφεραν τα κύματα στην "Ταυρική γη".[25] Η Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου τέλος τον 2ο αιώνα μ.Χ. απορρίπτει όλες τις υπόλοιπες, σύμφωνα με αυτήν οι γυναίκες της Λήμνου ανακάλυψαν ζωντανό τον Θόαντα μαζί με την Υψιπύλη, έσφαξαν τον ίδιο και πούλησαν την κόρη του δούλη.[26]
Υψιπύλη και Ιάσονας
Η πρώτη περιπέτεια του Ιάσονα ήταν η Αργοναυτική εκστρατεία με αποστολή να πάρει το Χρυσόμαλλο δέρας, έκανε την πρώτη στάση στη Λήμνο την εποχή που ήταν βασίλισσα η Υψιπύλη.[30] Ο Εύνηος εμφανίζεται στην Ιλιάδα σαν βασιλιάς της Λήμνου, γιος του Ιάσονα και της Υψιπύλης.[27] Ο Αισχύλος στις χαμένες τραγωδίες του "Υψιπύλη" και "Λημνίαι" δίνει λεπτομέρεις σχετικά με τον τρόπο που πήραν οι γυναίκες της Λήμνου στην αρχή "τα άρματα" για να εμποδίσουν τους Αργοναύτες να αποβιβαστούν στο νησί τους.[28] Ο Πίνδαρος γράφει για τους αθλητικούς αγώνες που συμμετείχαν οι Αργοναύτες, έπαιρναν σαν έπαθλα τα ενδύματα των γυναικών της Λήμνου και κοιμόντουσαν στα κρεβάτια τους.[29] Ο Σοφοκλής στο χαμένο έργο του "Λημνίαι" περιγράφει λεπτομερώς τις μάχες ανάμεσα στις γυναίκες της Λήμνου και τους Αργοναύτες.[30] Ο Ευριπίδης τέλος στο τμηματικά διατηρημένο έργο του "Υψιπύλη" την εμφανίζει να συναντιέται με τους δίδυμους γιους της Εύνηο και Θόα και να μαθαίνει με μεγάλη λύπη τον θάνατο του Ιάσονα.[31] Την πρώτη λεπτομερή αναφορά για την άφιξη των Αργοναυτών στη Λήμνο και τη σύγκρουση τους με τις γυναίκες του νησιού μας παρέχει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στο έργο του "Αργοναυτικά". Σύμφωνα με τον Απολλώνιο όταν έφτασαν οι Αργοναύτες οι γυναίκες της Λήμνου φοβήθηκαν ότι ήταν θράκες πειρατές και αποφάσισαν να αντισταθούν, να τους εμποδίσουν να αποβιβαστούν.[32] Οι Αργοναύτες τελικά κατάφεραν να πείσουν με επιχειρήματα την Υψιπύλη να τους επιτρέψει να μείνουν μια νύχτα στο νησί, την επόμενη μέρα η Υψιπύλη συγκέντρωσε τις γυναίκες της Λήμνου και τους είπε:[33]
"Φίλες μου ας τους αφήσουμε να έρθουν, να τους δώσουμε κόκκινο κρασί και ότι δώρα θέλουν για να τους καλοπιάσουμε ώστε μετά να φύγουν με ασφάλεια και να μας ξεχάσουν. Σε αντίθετη περίπτωση αν μας νικήσουν θα μάθουν για τα τρομερά εγκλήματα μας και θα μας ταπεινώσουν διαδίδοντας τη φήμη στα πέρατα του κόσμου, είναι ο μοναδικός τρόπος να το κρύψουμε. Η πρώην νοσοκόμα της Υψιπύλης Πολυχώ πήρε τον λόγο και είπε ότι θα μπορούσαν να τους έχουν προστάτες αφού δεν υπάρχουν άντρες, στη συνέχεια συμφώνησαν όλες οι γυναίκες μαζί τους".[34]
Η Υψιπύλη πληροφόρησε τον Ιάσονα για την ιστορία των γυναικών της Λήμνου, ότι η Αφροδίτη οδήγησε τους άντρες σε απιστία, έδιωξαν τις γυναίκες από τα σπίτια τους και πήραν στη θέση τους δούλες από τη Θράκη. Μετά από τέτοιες ντροπιαστικές πράξεις μοιχείας από τους άντρες οι γυναίκες της Λήμνου αποφάσισαν να αναλάβουν δράση. Η Υψιπύλη έκρυψε ωστόσο από τον Ιάσονα τις σφαγές, του είπε ότι τους εμπόδισαν να αποβιβαστούν στο νησί μετά από εκστρατεία, πήραν τους γιους του και έφυγαν για τη Θράκη, ζήτησε τελικά από τον Ιάσονα να τους αντικαταστήσουν.[35] Οι Αργοναύτες παρέμειναν για λίγο στα σπίτια των Λημνίων γυναικών και ο αρχηγός τους Ιάσονας στα ανάκτορα με τη βασίλισσα τους Υψιπύλη. Η παραμονή προκάλεσε την οργή του Ηρακλή για τους Αργοναύτες που παραμέλησαν τον σκοπό της εκστρατεία τους και αποφάσισαν να φύγουν ώστε να συνεχίσουν την αποστολή τους για το Χρυσόμαλλο Δέρας.[36] Η Υψιπύλη είπε στον Ιάσονα ότι τον περιμένει "ο θρόνος και το σκήπτρο του πατέρα της" όταν επιστρέψει αλλά το θεωρούσε απίθανο, του ζήτησε μόνο να τη θυμάται πάντα. Ο Ιάσονας με τη σειρά του ζήτησε από την Υψιπύλη να του στείλει έναν από τους δίδυμους γιους τους στην Ιωλκό όταν φτάσει σε αντρική ηλικία.[37] Στο τέλος ο Ιάσονας παρέλαβε τον "ιερό πορφυρό μανδύα" που είχαν φτιάξει οι Χάριτες για τον Διόνυσο, τον παρέδωσε στον γιο του Θόα και εκείνος τελικά στη μητέρα του Υψιπύλη.[38]
Η υπόθεση του Οφέλτη
Το όνομα της Υψιπύλης ενεπλάκη στην ιστορία του θανάτου του βρέφους Οφέλτη, την εκστρατεία Επτά επί Θήβας και την ίδρυση των "Νεμαίων Αγώνων".[39] Στον δρόμο τους προς τη Θήβα οι επτά ήρωες αναζήτησαν νερό, σταμάτησαν στη Νεμέα και συνάντησαν την Υψιπύλη. Οι γυναίκες της Λήμνου έμαθαν ότι η βασίλισσα τους έσωσε τον πατέρα της και την πούλησαν δούλη, την αγόρασε ο βασιλιάς Λυκούργος της Νεμέας που την όρισε παραμάνα στον νεογέννητο γιο του Οφέλτη. Στην προσπάθεια της να δώσει νερό στους ήρωες άφησε το παιδί στο έδαφος αν και χρησμός απαγόρευε στο παιδί να πατήσει τη γη, ένα φίδι δάγκωσε το μωρό και το θανάτωσε. Οι Επτά θανάτωσαν το φίδι και ο μάντης Αμφιάραος δήλωσε ότι το φίδι ήταν "αρχή κάθε κακού" και προμήνυμα ότι θα θανατωθούν όλοι στην εκστρατεία, με τον τρόπο αυτό αναβλήθηκε.[40] Ο Αμφιάραος έσωσε την Υψιπύλη από την οργή της μητέρας του Ευρυδίκης που ήθελε να τη σκοτώσει, αποφάσισαν να τιμήσουν τη μνήμη του Οφέλτη με ετήσιους αθλητικούς αγώνες, τους Νεμαίους Αγώνες. Οι γιοι της Υψιπύλης έφτασαν κατόπιν στη Νεμέα για να συμμετάσχουν στους Αγώνες και απελευθέρωσαν τη μητέρα τους από την αιχμαλωσία.
Την παλιότερη εμπλοκή της Υψιπύλης στην ιστορία του Οφέλτη αναφέρει ο τραγικός ποιητής Ευρυπίδης στην τραγωδία του "Υψιπύλη", πιθανότατα ήταν δική του μεταγενέστερη προσθήκη.[41] Μετά την εκδίωξη της από τη Λήμνο η Υψιπύλη συνελήφθη από τους πειρατές που την πούλησαν δούλη στους βασιλείς της Νεμέας Λυκούργο και Ευρυδίκη, την όρισαν παραμάνα στον νεογέννητο γιο τους Οφέλτη.[42] Στη συνέχεια του έργου του Ευρυπίδη οι δύο δίδυμοι γιοι της Υψιπύλης ήρθαν στη Νεμέα να συναντήσουν τη μητέρα τους.[43] Τα δύο παιδιά είχαν χωριστεί από την Υψιπύλη σε βρεφική ηλικία, ο Ιάσονας τους πήρε μαζί του στην Κολχίδα και μετά τον θάνατο του τα ανέθρεψε ο Αργοναύτης σύντροφος του Ορφέας στη Θράκη. Τα δύο παιδιά συνάντησαν όταν μεγάλωσαν τον παππού τους Θόα που τα πήρε μαζί του στη Λήμνο, από εκεί έφυγαν για να συναντήσουν τη μητέρα τους.[44] Οι Επτά επί Θήβας συνάντησαν την Υψιπύλη και της ζήτησαν να τους οδηγήσει στην πηγή για να τους δώσει νερό, η ίδια σε μια στιγμή αμέλειας άφησε τον Οφέλτη στο έδαφος και πέθανε αφού τον δάγκωσε ένα φίδι.[45] Η μητέρα του Ευρυδίκη σε έξαλλη κατάσταση ήθελε να σκοτώσει την Υψιπύλη αλλά ο Αμφιάραος την έσωσε αφού εξήγησε στην Ευρυδίκη ότι ήταν θέλημα των θεών να πεθάνει το παιδί για να ιδρυθούν αθλητικοί αγώνες.[46] Στους αγώνες συμμετείχαν αργότερα και οι γιοι της Υψιπύλης που αναγνώρισαν τη μητέρα τους και την ελευθέρωσαν από την αιχμαλωσία.[47]
Οικογένεια
Δίδυμοι γιοι της Υψιπύλης ήταν:
Ο Εύνηος, ο οποίος προμήθευε με κρασί τους Αχαιούς πολιορκητές της Τροίας κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου.
Ο Θόας ή Δηίπυλος ή Νεβρόφονος, ο οποίος προσπάθησε, μαζί με τον δίδυμο αδελφό του, να απελευθερώσει τη μητέρα του, που είχε πουληθεί ως δούλη και υπηρετούσε στο παλάτι του βασιλιά της Νεμέας (ή της Θράκης, σύμφωνα με άλλη εκδοχή), πιθανώς του Λυκούργου.
Επωνυμίες
Από τον περιπετειώδη μύθο της Υψιπύλης, εμπνεύσθηκε ο Ευριπίδης ομώνυμο έργο, του οποίου ένα τμήμα ανακαλύφθηκε σε πάπυρο.
Ακόμα, από την Υψιπύλη πήρε το όνομά του ο αστεροειδής 587 Υψιπύλη (587 Hypsipyle).
Παραπομπές
Grimal, s.v. Hypsipyle
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.620–621 και 4.424–426 ; Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, 1.9.17
Grimal, s.v. Hypsipyle; Tripp, s.v. Hypsipyle; Oxford Classical Dictionary, s.v. Adrastus, s.v. Hypsipyle
Gantz, σ. 345
Gantz, σ. 346
Collard and Cropp, σσ. 251–255
Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, 1.9.17
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, "Fabulae" 15
Οβίδιος, "Ηρωίδαι", 6.119–122, 6.143.
Hard, σ. 384; Gantz, σ. 345; Όμηρος, Ιλιάδα, 14.230
Όμηρος, Ιλιάδα, 14.230 και 7.467-469
Αισχύλος, "Χοηφόροι", 631-638
Ηρόδοτος, 6.138.4
Gantz, σ. 345; Sommerstein, σσ. 126, 250
Πίνδαρος, Pythian 4.252
Collard and Cropp, σσ. 310–313
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.609-630
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.98–107
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.242-303
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.249-259
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.265-280
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.280-303
Βαλέριους Φλάκκος, "Αργοναυτικά", 2.306-310
Στάτιος, Thebaid 5.287–289
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, Fabulae 15
Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, 1.9.17 και 3.6.4
Gantz, σ. 345 ; Όμηρος, Ιλιάδα, 7.467–469
Gantz, σ. 345; Sommerstein, σσ. 250–251
Gantz, σσ. 345, 346; Πίνδαρος, Pythian 4.251–254
Gantz, σ. 345; Lloyd-Jones, σ. 205
Collard and Cropp, σσ. 251–255
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.630–639
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.650–668
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.668–707
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.793–835
Gantz, σ. 346 ; Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.853-877
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 1.888-910
Απολλώνιος ο Ρόδιος, "Αργοναυτικά", 3.1204-1206
Bravo, σσ. 101–140; Hard, σ. 318; Gantz, σ. 511
Tripp, s.v. Opheltes
Gantz, σ. 511; Collard and Cropp, σ. 251; Bravo, σσ. 106–110
Gantz, σ. 511; Collard and Cropp, σ. 251
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 752c
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 759a.93–105 (Collard and Cropp, σσ. 314–315)
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 752h, fr. 753, fr. 753d, fr. 754, fr. 754a
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 757.69–144 (Collard and Cropp, σσ. 297–303)
Ευριπίδης, "Υψιπύλη", fr. 759a.58–110
Αρχαίες πηγές
Ευριπίδης, Υψιπύλη (αποσπάσματα).
Οβίδιος, Ηρωίδες 6.
Γάιος Ιούλιος Υγίνος, Fabulae 15, 74.
Στάτιος, Θηβαΐδα 5.28-721.
Απολλόδωρος ο Αθηναίος, Βιβλιοθήκη I, ix, 17; III, vi, 4.
Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά, Α 609-909
587 Υψιπύλη (587 Hypsipyle).
Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
