Η Απολογία Σωκράτους είναι έργο του Ξενοφώντα όμοιου χαρακτήρα με την αντίστοιχη Απολογία του Πλάτωνα. Σημαντική διαφορά αποτελεί το γεγονός ότι ο Ξενοφών μετείχε στην εκστρατεία του Κύρου την εποχή της δίκης του Σωκράτη και στηρίζεται στη μαρτυρία του Ερμογένη, ενός φίλου του Σωκράτη που αναφέρεται από τον Πλάτωνα (Φαίδων) ως παρών στην εκτέλεση.[1] Γράφτηκε πολύ αργότερα από τον ομώνυμο πλατωνικό, πιθανότατα μεταξύ 360 π.Χ. και 350 π.Χ., όπως προκύπτει από την αναφορά του θανάτου ενός από τους κατηγόρους του Σωκράτη, του Άνυτου.

Απολογία Σωκράτους προς τους δικαστές

Η Απολογία του Ξενοφώντα δεν έχει τίποτα από την έξαρση (μεγαληγορία)[2] της πλατωνικής και εμφανίζει τον Σωκράτη ως ένα απλό, ενάρετο γέροντα που έπεσε θύμα παρεξήγησης και καταδικάστηκε επειδή δεν δέχτηκε να απαρνηθεί τις αρχές του και μίλησε περήφανα στο δικαστήριο. Η υποδήλωση «Απολογία προς τους δικαστάς» διασαφηνίζεται λίγο μετά την αρχή του έργου και σημαίνει ότι η απολογία του στο δικαστήριο ήταν η απολογία σε λόγο. Και όταν ο Ερμογένης τόν ρώτησε: «δεν έπρεπε άραγε να σκεφτείς και τι θα πεις στην απολογία σου;», απήντησε, «στη ζωή μου όλη δεν έχω κάμει κανένα άδικο· κι αυτό νομίζω ότι είναι η καλύτερη μελέτη απολογίας».
Σωκράτης Μέλητος

- Κι΄όμως, ενώ έχω επιδείξει τέτοια διαγωγή, εσύ, Μέλητε, με καταγγέλλεις ότι διαφθείρω τους νέους. Κι΄ όμως γνωρίζουμε τι σημαίνει διαφθορά των νέων· πες μας λοιπόν αν ξέρεις κανένα που εγώ τον έχω κάνει από ευσεβή ανόσιο, από μετριόφρονα αλαζόνα, από λιτοδίαιτο σπάταλο, από εγκρατή πότη μέθυσο, από φιλόπονο μαλθακό ή τέλος πάντων δούλο σε οποιαδήποτε άλλη φθοροποιό απόλαυση.
- «Και βέβαια μα τον Δία», είπε ο Μέλητος, «ξέρω εκείνους που εσύ έχεις πείσει να υπακούν εσένα μάλλον παρά τους γονείς τους».[3]
- «Συμφωνώ» είπε ο Σωκράτης, «τουλάχιστον προκειμένου για την παιδεία· διότι ξέρουν ότι αυτό είναι η ενασχόλησή μου. Αλλά και για ζητήματα υγείας οι άνθρωποι υπακούν μάλλον στους γιατρούς παρά στους γονείς τους· και στις συνελεύσεις του δήμου όλοι, νομίζω, οι Αθηναίοι υπακούν σ΄ εκείνους που μιλάνε πιο συνετά μάλλον παρά στους συγγενείς τους. Μήπως και για στρατηγούς δεν εκλέγετε, προτιμώντας τους και από πατέρες και από αδελφούς και, μα το Δία, κι από τον ευατό σας ακόμα, εκείνους που σας φαίνονται καλύτεροι γνώστες των πολεμικών πραγμάτων;».
- «Ναι Σωκράτη», είπε ο Μέλητος, «επειδή έτσι και συμφέρει και συνηθίζεται».[4]
Επίλογος

«οὔτε μὴ μεμνῆσθαι δύναμαι αὐτοῦ οὔτε μεμνημένος μὴ οὐκ ἐπαινεῖν». Απολογία Σωκράτους 34e

Όσο για τις πράξεις για τις οποίες προβλέπεται η ποινή του θανάτου, την ιεροσυλία, την τοιχωρυχία, [5] την πώληση ελευθέρων ως δούλων, την προδοσία της πόλης, ούτε οι ίδιοι οι αντίδικοί μου δεν ισχυρίζονται ότι διέπραξα κάτι απ΄αυτά. [6] Όσο για μένα (Ξενοφών) όταν αναλογίζομαι τη σοφία και την ευγένεια αυτού του ανθρώπου, ούτε να μην τον μνημονεύω μπορώ ούτε μνημονεύοντάς τον να μην τον επαινώ. Και αν κάποιος από εκείνους που ποθούν την αρετή έτυχε ποτέ να μαθητεύσει σε δάσκαλο πιο χρήσιμο από τον Σωκράτη, εγώ αυτόν τον θεωρώ τον πιο καλότυχο άνθρωπο του κόσμου.[7]

«Ἄνυτος μὲν δὴ διὰ τὴν τοῦ υἱοῦ πονηρὰν παιδείαν καὶ διὰ τὴν αὑτοῦ ἀγνωμοσύνην ἔτι καὶ τετελευτηκὼς τυγχάνει κακοδοξίας.

[32] Σωκράτης δὲ διὰ τὸ μεγαλύνειν ἑαυτὸν ἐν τῷ δικαστηρίῳ φθόνον ἐπαγόμενος μᾶλλον καταψηφίσασθαι ἑαυτοῦ ἐποίησε τοὺς δικαστάς. ἐμοὶ μὲν οὖν δοκεῖ θεοφιλοῦς μοίρας τετυχηκέναι: τοῦ μὲν γὰρ βίου τὸ χαλεπώτατον ἀπέλιπε, τῶν δὲ θανάτων τοῦ ῥᾴστου ἔτυχεν.

[33] ἐπεδείξατο δὲ τῆς ψυχῆς τὴν ῥώμην: ἐπεὶ γὰρ ἔγνω τοῦ ἔτι ζῆν τὸ τεθνάναι αὐτῷ κρεῖττον εἶναι, ὥσπερ οὐδὲ πρὸς τἆλλα τἀγαθὰ προσάντης ἦν, οὐδὲ πρὸς τὸν θάνατον ἐμαλακίσατο, ἀλλ᾽ ἱλαρῶς καὶ προσεδέχετο αὐτὸν καὶ ἐπετελέσατο.
[34] ἐγὼ μὲν δὴ κατανοῶν τοῦ ἀνδρὸς τήν τε σοφίαν καὶ τὴν γενναιότητα οὔτε μὴ μεμνῆσθαι δύναμαι αὐτοῦ οὔτε μεμνημένος μὴ οὐκ ἐπαινεῖν. εἰ δέ τις τῶν ἀρετῆς ἐφιεμένων ὠφελιμωτέρῳ τινὶ Σωκράτους συνεγένετο, ἐκεῖνον ἐγὼ τὸν ἄνδρα ἀξιομακαριστότατον νομίζω.»

«Ο μέν Άνυτος εξαιτίας της φαύλης εκπαίδευσης του γιου του και εξαιτίας της ιδικής του κακογνωμοσύνης ακόμα και μετά θάνατον έχει κακήν φήμη. Ο Σωκράτης αντίθετα εξαιτίας της υπερήφανης στάσης του στο δικαστήριο, επειδή επέσυρε εναντίον του τον φθόνο, έγινε αιτία μάλλον στο να τον καταδικάσουν οι δικαστές. Σε μένα μάλλον φαίνεται ότι έχει τύχει θανάτου αγαπητού στους θεούς· διότι έχασε μεν το πλεόν δυσάρεστο μέρος της ζωής του (δηλ. το το γήρας), έτυχε δε του πλέον ευχάριστου εκ των θανάτων. Επέδειξε δε τη δύναμη της ψυχής του. Επειδή δηλ. έκρινε ότι ο θάνατος ήταν γι αυτόν προτιμότερος από την υπόλοιπη ζωή, με φαιδρότητα και τον υποδέχθηκε και τον ξεπλήρωσε (απέθανε). Εγώ βέβαια πάντως επειδή γνωρίζω καλώς και τη σοφία του ανδρός και την γενναιότητα, ούτε μπορώ να μη τον ενθυμούμαι ούτε ενθυμούμενος να μην το επαινώ. Εάν δε κάπoιος από εκείνους, οι οποίοι έχουν τον πόθο της αρετής, μαθήτευσε πλησίον άλλου τινός ωφελιμότερου από τον Σωκράτη, εγώ θεωρώ τον άνδρα εκείνον τον πλέον αξιομακαριστον.

» Ξενοφών, Απολογία Σωκράτους 31-34
μεταφραστής = Νικόλαος Τζουγανάτος «Θέματα αρχαίων ελληνικών» 199623η εκδ. ΕΣΤΙΑ ISBN 960-05-0154-8

Παραπομπές

↑ Φαίδων (πλατωνικός διάλογος) 59b)
↑ Εγκυκλοπαίδεια Δομή, σ. 356, τόμ.3 ISBN 960-8177-53-7
↑ Απολογία Σωκράτους 19
↑ Απολογία Σωκράτους 20.20
↑ Απολογία Σωκράτους 25 : (Οι τοιχωρύχοι έμπαιναν στα σπίτια για να κλέψουν ανοίγοντας τρύπες στους τοίχους)
↑ πρβλ. Απομνημονεύματα Α 2.62-63
↑ Απολογία Σωκράτους 34

Βιβλιογραφία

Απολογία Σωκράτους, Εκδόσεις ΑΓΡΑ «Σειρά: Μέλαινα χολή» εισαγωγή Leo Strauss, 2000 ISBN 960-325-348-0

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Οι τρεις κατήγοροι του Σωκράτη