Ξημέρωμα - στον όρμο του Ναυαρίνου...

Οπάλινες αποχρώσεις, μενεξεδένιες άχνες, ξέθωρα γαλάζια χρώματα παιχνιδίζουν πάνω στη γυαλιστερή ακινησία των νερών, και μόνο στα κράσπεδα της Σφακτηρίας, που υψώνεται σαν παραπέτασμα μεταξύ του όρμου και της ανοιχτής θάλασσας, η υδάτινη επιφάνεια διατηρεί ακόμα την πηχτή και κρύα νυχτερινή γλαυκότητά της.

Η μικρή μας βενζινάκατος σχίζει τα αρυτίδωτα νερά με ένα θρόισμα μεταξωτού υφάσματος. Οι εκρήξεις του μοτέρ της απλώνονται σε κύκλους απηχήσεων μέσα στην ονειρώδη σιγή, όπως όταν πέφτει μια πέτρα στην επιφάνεια ενός βάλτου.

Πατ!... Πατ!... Πατ!... κάνει το μοτέρ.

Τίποτα όμως δεν ξυπνάει. Το παλιό φρούριο, που βίγλιζε άλλοτε την είσοδο του όρμου, συμμαζωμένο σα μαντρόσκυλο, έχει ναρκωθεί από την αχρηστία. Η μικρή κατάλευκη πολιτεία της Πύλου, αμφιθεατρικά απλωμένη ως την παραλία, κοιμάται. Τα νερά ούτε καν ανασαίνουν. Και, καθώς δεν πετάει ούτε ένα γλάρος και ούτε ένας καπνός βαποριού δε σέρνεται πάνω στο θαλάσσιο ορίζοντα, η σιωπή και η ερήμωση του όρμου έχουν κάτι το συντελεσμένο και το οριστικό. Λες και έχουν επικαθήσει εκεί από έναν αιώνα - από την ώρα που σώπασαν τα κανόνια των τριών ναυάρχων, αφού έστειλαν στο βυθό τη μεγάλη και περήφανη αρμάδα την αραγμένη στον όρμο. Λες και είναι η επίσημη σιγή και η απέραντη ερήμωση που λέει ο Τάκιτος, και που επικάθονται σαν ταφόπετρα πάνω από όλες τις τελεσίδικες καταστροφές: Sοlitudinem faciοunt...

Μου είχαν πει πως, όταν τα νερά είναι εντελώς γαλήνια, μπορεί κανείς να διακρίνει στον πυθμένα του όρμου χωσμένα κανόνια και σαπισμένες φρεγάτες - και η πρωινή θαλάσσια εκδρομή μου αυτό το σκοπό είχε: να δω τα φαντασματένια καράβια του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, που η καταβύθισή του εδραίωσε την ελευθερία του τόπου μας και που για την ανεύρεση του χρυσού των ταμείων του έχουν καταξοδευτεί μέχρι σήμερα τόσοι ευφάνταστοι επιχειρηματίες...

Αφού διασχίσαμε σε όλο το μάκρος της τη Σφακτηρία, που τα ξεσχισμένα βράχια της έχουν, εδώ και εκεί, ματωμένες αποχρώσεις, ο τιμονιέρης της μπενζίνας με ειδοποίησε ότι πλησιάζαμε στο σημείο από όπου διακρίνονται τα λείψανα της ναυμαχίας και, συγχρόνως, ελάττωσε την πορεία της.

Η βενζινάκατος προχώρησε ακόμα λίγο - και στάθηκε. βρισκόμαστε κοντά στα απότομα βράχια που έριχναν βαρύ ίσκιο στα νερά.

- Να, εδώ θα δείτε κανόνια! Κοιτάξτε! μου είπε ο τιμονιέρης δείχνοντας με το δάχτυλό του το βυθό.

Ένοιωσα μια παράξενη συγκίνηση, καθώς έσκυψα το κορμί μου πάνω από τα νερά και τέντωσα τα μάτια για να δω το βυθό τους. Το βλέμμα μου, ασυνήθιστο, επισκοπούσε την επιφάνεια των νερών δεν τη διαπερνούσε. Σιγά-σιγά όμως άρχισα να διακρίνω τον κιτρινωπό πυθμένα, και να ξεκαθαρίζω, σε τρία-τέσσερα μέτρα βάθος, μερικά μακρουλά σχήματα σκεπασμένα με λασπερά βούρλα και με μικρά όστρακα. Ήταν τα κανόνια! Ένα, δύο, πέντε, οχτώ κανόνια της εποχής εκείνης, που κείτονταν στο βάθος της θάλασσας σε μια μάταιη παράταξη μάχης, ενώ γύρω τους πηγαινοέρχονταν ευλύγιστα σμάρια μικρών ψαριών...

Ο οδηγός ξανάβαλε μπρος τη μπενζίνα - για να τη σταματήσει άλλα εκατό μέτρα πιο πέρα. Το δάχτυλό του έδειξε άλλη μια φορά το βυθό: - Μια φρεγάτα! μου ανάγγειλε.

Κοίταξα. Τα νερά εδώ ήταν πιο βαθιά. Με όλο όμως που ήταν διάφανα, πάλι δεν έβλεπα τίποτα.

Σκυμμένος κοντά μου, ο οδηγός επέμενε: Νάτη! Κάτω μας ακριβώς! Δε βλέπετε το σχήμα της από δω ως εκεί πέρα; Στύλωσα τα μάτια μου και επιτέλους μπόρεσα να διακρίνω στον πυθμένα ένα θεόρατο ίσκιο, ένα θαμπό και αόριστο σχήμα σκάφους, κάτι σαν αποτύπωμα μιας παλιάς φρεγάδας πάνω στους άμμους του βυθού. Δεν ήταν καράβι αυτό που έβλεπα, αλλά το φάντασμα ενός καραβιού, ο ίσκιος ενός καταποντισμού, μια πραγματικότητα μεταμορφωμένη "σε κάτι το παράδοξο και το μέγα" - για να θυμηθώ το σαιξπηρικό στίχο. Ένα καράβι κοιμόταν εκεί κάτω, ένα νικημένο καράβι - και αυτό ήταν ό,τι απομένει στην εποχή μας από τις εξηνταπέντε φρεγάδες, κορβέτες και βρίκια με τις δυο χιλιάδες κανόνια και τις εικοσιδύο χιλιάδες άντρες του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, που καταστράφηκαν μέσα σε τέσσαρες ώρες την 8η Νοεμβρίου του 1827...

Ο ήλιος, τώρα, προβάλλει από τους αντικρυνούς λόφους σαν ένα πελώριο κυκλωπικό μάτι που κοιτάει τον έρημο αυτόν όρμο όπου σεργιανάει, θαρρείς, η Ιστορία. Η Σφακτηρία φωτίζεται ολόκληρη σαν ένα τελάρο - και τα άγρια γυμνά βράχια της δείχνουν τώρα καθαρά όλες τις τυραννισμένες γραμμές τους. Πατ! πατ! πατ! κάνει η μπενζίνα σχίζοντας τα νερά. Το βλέμμα μου, καθώς γλιστράμε, προσελκύεται από κάτι τεράστια σλαβικά γράμματα που σκεπάζουν μερικές λείες προσόψεις των βράχων. Ποιοι τάχα να 'χουν παρατάξει τα τεράστια αυτά κεφαλαία πάνω στους βράχους τους Σφακτηρίας; Ρώσοι ναύτες της εποχής της ναυμαχίας ή, αργότερα, περαστικά ρωσικά πληρώματα; Ποιος ξέρει...

Δίπλα σε αυτά τα έρημα βράχια πρασινίζει μια μικροσκοπική όαση, με ένα άσπρο, στη μέση, ερημοκλήσι. Πλησιάζουμε, και σταματάμε μπρος σε τρια-τέσσερα πέτρινα σκαλοπάτια που ανεβαίνουν από τα νερά. Στο μέρος αυτό είναι συγκεντρωμένα και θαμμένα τα κόκαλα των Ρώσων αξιωματικών και ναυτικών που έπεσαν στη ναυμαχία. Ο τάφος τους είναι πολύ απλός. Υψώνεται σα μια σαρκοφάγος στη μέση ενός χαμηλού κιγκλιδώματος. Νεαρά και ίσια κυπαρίσσια, παραταγμένα κυκλικά σαν ακίνητοι φρουροί ρίχνουν τις αιχμηρές σκιές τους πάνω στη μαρμάρινη πλάκα του τάφου, όπου είναι σκαλισμένες κάτι ρωσικές λέξεις και η ιστορική χρονολογία 1827. Τριγύρω βόσκουν ένα-δυο γίδια. Η εκκλησούλα είναι ανοιχτή, και στο μισοσκόταδό της λάμπει ένα αναμμένο καντήλι. Η ειρήνη και σιωπή γύρω έχουν κάτι το πολύ ζεστό καθώς φωτίζονται τώρα από τον ήλιο.

Κάνοντας το γύρο όλων των μνημείων, που οι τρεις Δυνάμεις, μαζί και η Ιταλία, έχουν στήσει στον όρμο του Ναυαρίνου για να θυμίζουν εσαεί τη συμμετοχή τους στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας μας, παρατήρησα πόσο το καθένα είναι χαρακτηριστικό της ψυχής και της νοοτροπίας του λαού που το έστησε. Οι Ρώσοι έχουν διαλέξει ένα μέρος ειρηνικό, που η μικρή και ταπεινή άσπρη εκκλησούλα το κάνει ακόμα ειρηνικότερο. Νοιώθεις πως συλλογίστηκαν περισσότερο εκείνους που σκοτώθηκαν, και την ειρήνη του Κυρίου όπου πρέπει να αναπαύονται, παρά την υστεροφημία. Οι Ιταλοί, μερικές εκατοντάδες μέτρα μακρύτερα βρήκαν ένα ρομαντικό θαλάσσιο άντρο και, πάνω στο μικρό βράχο που ορθώνεται στην είσοδό του, ύψωσαν μια θεατρική μαρμάρινη στήλη με το προφίλ του Σανταρόζα και μια φτερωτή Νίκη. Και, για να κάνουν εμφανέστερη τη εθνικότητα του αναμνηστικού τους μνημείου, μπογιάτισαν ολόκληρη την παρυφή του βράχου με τα χρώματα της σημαίας τους. Άθελά του χαμογελάει κανείς. Οι Γάλλοι κράτησαν για τον εαυτό τους ένα απόκρημνο βράχο στην είσοδο του όρμου, ξεκομμένο από το υπόλοιπο νησί, γεμάτο σπηλιές και τρυπημένον από μια μεγάλη καμάρα που ενώνει τα νερά του όρμου με την ανοιχτή θάλασσα. Σκάλισαν εκατόν σαράντα σκαλοπάτια στα σπλάχνα του βράχου, και στην κορφή του - ανάμεσα ουρανού και νερών - έστησαν ένα περίβλεπτο μνημείο. Η Αγγλία, τέλος, διάλεξε -τι άλλο; -το ερημόνησο που προβάλλει τη χαμηλή του κυρτότητα μέσα στο κέντρο το όρμου και αποτελεί το "κλειδί" του. Αλλά εκεί, στο φυσικό για αυτήν πλαίσιο, δεν ύψωσε κανένα πομπώδες μνημείο. Ούτε καν έναν τάφο. Μια πλάκα μόνο υπάρχει, που δε φαίνεται παρά μόνο σα βρεθεί κανείς μπροστά της - σα να ήταν αδιάφορο για την Αγγλία να υπογραμμίσει εμφαντικά στις μέλλουσες γενιές των ανθρώπων ένα γεγονός που έχει, αυτό το ίδιο, τη διάρκειά του και τη σφραγίδα της...

Άφησα αυτά τα μέρη με το ίδιο συναίσθημα που θα άφηνα ένα νεκροταφείο. Και αληθινά, ο όρμος αυτός δεν έχει τίποτα το ζωντανό, παρά μια ανάμνηση νεκρών. Είναι, θαρρείς, σφραγισμένος για πάντα από ένα γεγονός που κράτησε λίγες μόνο ώρες. Στάθηκε το θέατρο μιας μεγάλης ναυμαχίας - και η υδάτινη αυτή επιφάνεια, η κλειστή κατά τα τρία τέταρτα, διατηρεί σαν ένα χαρακτήρα πραγματικού αρχαίου θεάτρου. Ακόμα και αυτή η μικρή πολιτεία της Πύλου δε ζει μια ξεχωριστή ζωή. Την επισκέπτονται μόνο και μόνο για να δούν τον ιστορικό όρμο. Την ίδια άλλωστε την ύπαρξή της τη χρωστάει στο γεγονός της ναυμαχίας έχει χτιστεί κατά ένα μέρος από τους Γάλλους του στρατηγού Μαιζόν. Η πλατεία της είναι όλη καμάρες - και αυτό της δίνει μια κάποια γραφικότητα. Στη μέση της πλατείας, κάτω από την πυκνή σκιά αιωνόβιων δέντρων που είδαν τις κατασκηνώσεις των στρατευμάτων του Ιμβραήμ, τα γύρω καφενεία έχουν απλώσει τα τραπεζάκια τους. Μια βρύση, δίπλα, τρέχει αδιάκοπα - και οι πελάτες των καφενείων πηγαίνουν μόνοι τους και γεμίζουν νερό τα ποτήρια τους κάθε φορά που η θέρμη των πολιτικών συζητήσεων ξεραίνει το λάρυγγά τους. Τα σπίτια της μικρής πολιτείας, σκαρφαλωμένα το ένα πάνω στο άλλο, έχουν, όλα τα παράθυρά τους γυρισμένα κατά τον όρμο - που, κάποτε - κάποτε, ένα βαποράκι της γραμμής έρχεται όχι να το ζωντανέψει, αλλά να κάνει πιο αισθητή, με τη σμικρότητά του, την άπλα του και την ερημιά του. Τα παράθυρα αυτά μου έκαναν την εντύπωση ενός πλήθους περίεργων ματιών που όλο περιμένουν να γίνει κάτι που να γεμίσει το κενό της ζωής της μικρής και απόμερης πολιτείας. Αλλά ό,τι ήταν να γίνει στον όρμο του Ναυαρίνου, έγινε πριν από πολλές δεκαετηρίδες, και δεν είναι πια να ξαναγίνει σε όλους τους αιώνες. Μόνο το κάστρο, που φύλαγε άλλοτε σα μολοσσός την είσοδο του όρμου, μόνο το κάστρο θαρρείς πως το ξέρει αυτό, γιατί έχει κλείσει σα βλέφαρα τις μπούκες των κανονιών του - και κοιμάται ένα βαθύν ύπνο ληθάργου...

(Κ.Ουράνης: "Ταξίδια στην Ελλάδα" )

Από την Live-Pedia.gr