.

Ιερά Μονή Παναγίας της Ολυμπιωτίσσας Ελασσόνας
Ιστορικό πλαίσιο Μονής

Η Ιερά Μονή Ολυμπιωτίσσης είναι το πιο παλαιό και γνωστό μοναστήρι της Παραολύμπιας περιοχής. Χτισμένο σε περίοπτη θέση, στο λόφο Βορειοδυτικά της πόλης της Ελασσόνας, στους πρόποδες του κάτω Ολύμπου της Θεσσαλίας. Αποτέλεσε πνευματικό φάρο, σεβάσμιο τόπο προσκύνησης, θεματοφύλακας της Μητροπόλεως και επαρχίας Ελασσόνας.

Η παλαιότερη έγγραφη πηγή που αναφέρεται στην ιστορία και δράση της Παναγίας Ολυμπιώτισσας, είναι το χρυσόβουλο της Μονής, το οποίο αποδίδεται στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο (1336). Το συγκεκριμένο χρυσόβουλο ουσιαστικά κατοχύρωνε την περιουσία του μοναστηριού. Παρά το γεγονός ότι αμφισβητείται η γνησιότητα του, από το περιεχόμενό του θα μπορούσαμε να έχουμε γνώση για την κατάσταση της Μονής το πρώτο ήμισυ 14ου αι. Μία ακόμη σημαντική ιστορική μαρτυρία είναι το σιγίλιο γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχου ΙΔ΄ (1342), του οποίου η γνησιότητα ουδέποτε αμφισβητήθηκε. Το σιγίλιο αυτό προσπαθεί να κατοχυρώσει την αυτονομία του μοναστηριού έναντι των κοσμικών και εκκλησιαστικών αρχόντων της περιοχής στην διοίκηση και λειτουργία της Μονής. Τέλος, μία άλλη γραπτή μαρτυρία ανάγει το καθολικό σε παλαιότερη εποχή. Πρόκειται για μία επιγραφή και χρονολογία που είναι χαραγμένη σε ένα απ΄ τα ξυλόγλυπτα της Μονής στην παλαιά Δυτική Θύρα. Σύμφωνα με τους μελετητές χρονολογείται το 1296-1300 και δεν δηλώνει το έτος ίδρυσης της Μονής ή κτίσης του καθολικού, αλλά το έτος ανακαινίσεως, αποδεικνύοντας έτσι ότι ο ναός προϋπήρχε. Χορηγοί για το κτίσιμο της Μονής θεωρούνταν οι σεβαστοκράτορες Κωνσταντίνος και Θεόδωρος, συνδιοικητές της Θεσσαλίας κατά το διάστημα 1289-1303.

Ήδη από το δεύτερο ήμισυ του 13ου αι. η Ολυμπιώτισσα φαίνεται ότι είναι ένα από τα πιο αξιόλογα μοναστικά κέντρα της περιοχής με αρκετούς μοναχούς και περιουσία. Ωστόσο, το πέρασμα των χρόνων, οι δυσμενείς κοινωνικοπολιτικοοικο-νομικές συνθήκες, τα φυσικά φαινόμενα και ο τουρκικός ζυγός αποτέλεσαν ανασταλτικοί παράγοντες στην ομαλή λειτουργία και κτιριακή ακεραιότητα της Μονής. Όμως μετά τη λήξη της ελληνικής επανάστασης και την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους η κατάσταση ηρέμησε και η ζωή της Ολυμπιώτισσας συνεχίστηκε ομαλά μέχρι και τις μέρες μας.

Ονομασία Μονής

Η Μονή οφείλει το όνομά της στην εικόνα της Παναγίας όπου σύμφωνα με την παράδοση μεταφέρθηκε από ένα εγκαταλελειμμένο μοναστήρι της Καρυάς στους πρόποδες του Ολύμπου. Αρχικά, σύμφωνα με πηγές που διασώθηκαν, το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στην Θεία Μεταμόρφωση του Σωτήρος και αργότερα συνεορτάστηκε και η μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Αυτό συμβαίνει μέχρι και τον 18ο αι. όπου υπάρχει παράλληλος εορτασμός και των δύο εορτών τον Αύγουστο. Ωστόσο, την μετονομασία της Μονής δεν μπορούμε να την κατατάξουμε χρονολογικά.

Ο θρύλος της Εικόνας της Παναγίας

Σύμφωνα με ένα θρύλο, μετά τη διάλυση της Μονής της Καρυάς, η εικόνα της Παναγίας με θαυματουργό τρόπο ξεκίνησε για να έρθει στην Μονή της Ελασσόνας. Την νύχτα ένας βοσκός είδε να βγαίνει ένα περίεργο φως από σωρό άγριων χόρτων. Καθώς φοβήθηκε, έριξε μία πέτρα προς το μέρος απ΄ όπου ερχόταν το φως. Αμέσως ένοιωσε το χέρι του να παραλύει και τρομαγμένος επέστρεψε στην Καρυά και διηγήθηκε το γεγονός στους συγχωριανούς του. Την επόμενη μέρα, πήγαν όλοι μαζί στο σημείο εκείνο και, αφού έψαξαν, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας στην οποία ήταν σφηνωμένη η μικρή πέτρα που είχε πετάξει ο βοσκός. Αμέσως ο βοσκός μετανόησε και το χέρι του έγινε καλά. Οι κάτοικοι της Καρυάς με λιτανεία μετέφεραν την εικόνα στην Μονή της Ελασσόνας.

Εικόνα της Παναγίας

Σημείο αναφοράς του ναού είναι η εικόνα της Παναγίας Θεοτόκου ζωγραφισμένη επί ξύλου, διαστάσεων 0,11 x 0.07 μ.Η Παναγία απεικονίζεται ορθή, με χέρια σταυρωμένα σε στάση προσευχής. Η παλαιά μικρή εικόνα αυξήθηκε σε διάσταση με την πάροδο των αιώνων. Αρχικά στο κεντρικό σημείο της εικόνας τοποθετήθηκε ένα εικονογραφημένο πλαίσιο όπου απεικονίζονται δύο άγγελοι εκατέρωθεν της Θεοτόκου, επιστέφοντάς την με βασιλικό στέμμα. Αργότερα προστέθηκε ένα ακόμα μεγαλύτερο πλαίσιο. Πρόκειται για ένα αργυροεπίχρυσο κάλυμμα σε τρία διαφορετικά διαζώματα περιμετρικά της Θεοτόκου. Στο κάτω μέρος της εικόνας σώζεται επιγραφή που χρονολογεί την ανακαίνιση της εικόνας στις 15 Απριλίου του 1893, καθώς και τα ονόματα αυτών που την φιλοτέχνησαν «Νικολάου και Πέτρου Κουτσιάφτη εκ Καλαρρυτών και Αδελφών της Μονής Θεοφάνους και Αβεκίου των Ιερομονάχων». Επάνω αριστερά της εικόνας διακρίνεται σε ανοιχτό κυκλικό σημείο η σφηνωμένη πέτρα του βοσκού, που στάθηκε αφορμή να πλασθεί ο θελκτικός θρύλος που αναφέρθηκε.

Αρχιτεκτονική Ναού

Το σημερινό καθολικό της Ολυμπιώτισσας, σύμφωνα με πηγές, κτίστηκε πριν το 1342 εντός του κάστρου της Ελασσόνας και αποκαταστάθηκε σε μοναστήρι. Βασίμως μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η Μονή βρισκόταν εκτός του κάστρου και μετατοπίστηκε εντός κατά τους χρόνους του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου. Η Ολυμπιώτισσα αποτέλεσε ένα ιδιαίτερο κτιριακό συγκρότημα με ειδικό περίβολο, του οποίου, το ένα μέρος ήταν τμήμα του παλαιού φρουρίου δυτικά του μοναστηριού.

Το σπουδαιότερο τμήμα της Μονής είναι το καθολικό το οποίο χρονολογείται στον 14ο αι. Εξωτερικά ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι όμοιος με ναούς της Θεσσαλονίκης της ίδιας εποχής. Το καθολικό της Ιεράς Μονής Παναγίας Ολυμπιωτίσσης ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ναού με τρούλλο και περίστωο. Στην κάτοψη διακρίνονται τρία μέρη: ο κυρίως ναός που έχει την μορφή ενός τρουλαίου πυρήνα, το τριμερές βήμα και το πιόσχημο περίστωο. Ο ναός της κατηγορίας αυτής αποτελείται από ένα κεντρικό χώρο με τέσσερις ογκώδεις πεσσούς στις άκρες που ανακρατούν, με την βοήθεια ισάριθμων τόξων και σφαιρικών τριγώνων τρούλλο, και από ένα χαμηλό περίστωο που περιβάλλει από τη βόρεια, δυτική και νότια πλευρά το κύριο σώμα του ναού. Στις τρεις πλευρές ανοίγονται δίοδοι, την επικοινωνία του κεντρικού χώρου με περίστωο και ανατολικά προσαρτάται το τριμερές Ιερό.

Ο κεντρικός χώρος έχει διαμόρφωση εγγεγραμμένου σταυροειδή με τονισμένο τον κατά μήκος άξονα, γιατί τα τόξα που υψώνονται επάνω από τους πεσσούς εκτείνονται στα ανατολικά και δυτικά σε καμάρες, ενώ στα βόρεια και νότια σχηματίζουν αψιδώματα που χωνεύονται μέσα στο πάχος των πεσσών. Η στοά συνεχής και χαμηλή, καλύπτεται με καμάρες, φουρνικά και σταυροθόλια και επικοινωνεί με τον κεντρικό χώρο με δίλοβα ανοίγματα. Στα ανατολικά φέρει τρεις αψίδες μια τετράπλευρη στο μέσο και δύο μικρότερες τρίπλευρες των παραβημάτων στα πλάγια.

Τοιχοδομία

Το σύστημα δομής που εφαρμόζεται εδώ είναι το ατελές πλινθοπερίκλειστο, το οποίο συναντάται και σε όλα τα θεσσαλικά μνημεία, μόνο που στην Ολυμπιώτισσα είναι πιο επιμελημένο.

Οι λίθοι μικροί και λαξευμένοι στην εξωτερική τους παρεία, τοποθετούνται μέσα σε παχύ κονίαμα χωρίς να σχηματίζουν συνεχείς οριζόντιες στρώσεις, ενώ πλίνθινα κομμάτια οριζόντια προστίθενται μέσα στη δομή και διακόπτονται από λίθους μεγαλύτερων διαστάσεων. Στους κατακόρυφους αρμούς χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα κάθετα κομμάτια πλίνθων και οριζόντια. Επίσης, ως οικοδομικό υλικό χρησιμοποιείται και ο πωρόλιθος, όπου στον ναό της Ολυμπιώτισσας γίνεται ευρύτερη χρήση του υλικού αυτού. Χρησιμοποιούνται ορθογωνισμένοι πωρόλιθοι που τοποθετούνται ισοδομικά και περιβάλλονται στις τέσσερις πλευρές από πλίνθο κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Το παχύ κονίαμα και τα αρμοκάλυπτρα σκεπάζουν τις άκρες των λίθων κρύβοντας τις ατέλειες της λάξευσης και δίνουν έτσι την τελική εξωτερική εμφάνιση στην τοιχοποιία. Το κονίαμα εξέχει από την επιφάνεια των λίθων. Ο τρόπος αυτός μ ε τα αρμοκάλυπτρα που εξέχουν από το επίπεδο των λίθων και των πλίνθων και που οι παρυφές του διαμορφώνονται προσεκτικά με το μυστρί, συνηθίζονται κυρίως στην βόρεια Ελλάδα.

Εξωτερική Διακόσμηση

Στην δυτική πλευρά εξωτερικά εμφανίζεται άνοιγμα ορθογώνιας πύλης με δύο λίθινους αναβαθμούς. Πάνω από αυτή τη θύρα σχηματίζεται τυφλή, αβαθής αψίδα με τριάντα κεραμίδια τοποθετημένα κατ΄ ακτινωτό τρόπο και πλαισιωμένα από μία ημικυκλική από κεραμίδια γραμμή. Εκατέρωθεν της αψίδας της θύρας υπάρχουν κεραμικά κοσμήματα σε σχήμα τριγώνου με την κορυφή προς τα κάτω. Δίπλα από αυτά ανοίγονται δύο μεγάλες τυφλές αψίδες και μέσα σ΄ αυτές δύο τοξωτά, μονόλοβα, στενόμακρα παράθυρα. Η δεξιά αψίδα είναι πιο πλούσια διακοσμημένη από την αριστερή και φτάνει πιο χαμηλά από το ύψος της θύρας, μαρτυρώντας ότι ένα μεγάλο τμήμα της δυτικής πλευράς ανακαινίστηκε αργότερα. Ημικυκλική ταινία από κεραμίδια πλαισιώνει κατ΄ ακτινωτό τρόπο τα παράθυρα. Γύρω από αυτήν την ταινία ο χώρος γεμίζει από κεραμικά κοσμήματα με επάλληλα V. Τα τόξα των παραθύρων διακοσμούνται με ακόμα μία σειρά κεραμιδιών με ακτινωτό τρόπο και με μία ταινία πάνω από αυτή με πλίνθινα μονά, οδοντωτά γείσα πουν φτάνουν μέχρι την ποδιά τους.

Στη βόρεια πλευρά παρατηρούμε τέσσερις τυφλές αψίδες. Στις τρεις ο διάκοσμος των τόξων αποτελείται από ζητόσχημα κοσμήματα και από κεραμίδια που σχηματίζουν ένα είδος πλέγματος. Φαίνεται ότι οι αψίδες είχαν αρχικά στενά τοξωτά παράθυρα. Αυτό μαρτυρεί σαφώς το παράθυρο τις τρίτης εξ΄ αριστερός αψίδας το οποίο είναι τώρα χτισμένο. Αργότερα ανοίχτηκαν τρία παράθυρα ορθογώνια, τα οποία ενώ εξυπηρετούν το φωτισμό του ναού αντιθέτως καταστρέφουν την αρμονία του συνόλου.

Η νότια πλευρά του καθολικού έχει τρεις τυφλές αψίδες οι οποίες φέρουν παρόμοια διακόσμηση με τις υπόλοιπες του ναού. Στην πλευρά αυτή υπάρχει ιχνογράφημα του 16ου αι. Εκεί προστέθηκε μεταγενέστερο πρόκτισμα που φέρει την χρονολογία κατασκευής που είναι η 16η Ιουνίου 1817. Έχει δύο θύρες, μία ανατολική και μία δυτική. Με αυτό το οικοδόμημα αυξήθηκε η χωρητικότητα του ναού και λειτουργεί ως είσοδος του καθολικού από την ανατολική πλευρά. Χρησιμοποιήθηκε και σαν γυναικωνίτης όταν συνέρεαν πολλοί προσκυνητές σε μεγάλες γιορτές. Ο χώρος φωτίζεται από τέσσερα μεγάλα αψιδωτά παράθυρα και ένα μικρότερο ορθογώνιο. Πρόκειται για ένα διώροφο κτίσμα, όπου ο άνω όροφος εξυπηρετεί το καθολικό, ενώ ο κάτω ως βοηθητικός μοναστηριακός χώρος, ο οποίος χρησιμοποιείται ως εξομολογητήριο και έχει διαμορφωθεί σε παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Νεκτάριο Πενταπόλεως.

Από τα μνημεία της Θεσσαλίας του 13ου και 14ου αι. ιδιαίτερα η Ολυμπιώτισσα έχει πλούσια κεραμικά κοσμήματα. Η ανατολική όψη του Ιερού είναι καλαίσθητη. Η κόγχη είναι τετράπλευρη, εξέχει ελαφρώς από τις δύο άλλες τρίπλευρες κόγχες, της προθέσεως και του διακονικού. Στο σημείο αυτό μοιάζει χαρακτηριστικά με ναούς της Θεσσαλονίκης. Στην όψη αυτή υπάρχουν τρεις τυφλές αψίδες και τρία αψιδωτά παράθυρα. Το μεσαίο, της κόγχης του Ιερού, είναι δίλοβο και χωρίζεται κάθετα με ένα μαρμάρινο κιονίσκο. Εκατέρωθεν, δύο τυφλές αψίδες είναι διακοσμημένες με ρόμβους απλούς, διπλούς με σταυρό και κεραμικές ταινίες που ξεκινούν από την ποδιά. Βαθμιδωτά κοσμήματα βρίσκονται σε δύο ζώνες πάνω από την κόγχη του Ιερού. Υπάρχουν δύο πλατιές ζώνες με διπλές σειρές από κόσμημα που μιμείται ψαροκόκαλο, ενώ τεθλασμένες διπλές ταινίες συμπληρώνουν την διακόσμηση της κόγχης.

Η γραμμή της στέγης στολίζεται με διπλή σειρά οδοντωτού κεραμικού διάκοσμου, είναι επίπεδη και καμπυλώνει πάνω από τις αψίδες της δυτικής, της βόρειας και της νότιας πλευράς. Επάνω από τη στέγη βρίσκονται τα κομψά τύμπανα των αψιδωμάτων, όπου ανοίγονται τρία τοξωτά παράθυρα, με υψηλότερο το μεσαίο στο καθένα. Και εδώ υπάρχει διακόσμηση με τεθλασμένες γραμμές, ρόμβους απλούς και διπλούς, πλέγματα και σειρές κατακόρυφων μικρών πλίνθων γεμίζουν τις επιφάνειες των τυμπάνων της βόρειας, νότιας και δυτικής κεραίας του σταυρού. Η στέγη είναι επίπεδη στα άκρα και καμπυλώνει πάνω από τα παράθυρα. Η εξαιρετική συμμετρία των αψιδωμάτων των τυμπάνων, καθώς επίσης και οι ελαφροί κυματισμοί της γραμμής της στέγης, προσδίδουν σε όλο το κτίσμα ακρίβεια και διακοσμητική πληρότητα.

Το οικοδόμημα του καθολικού στεφανώνεται από ψηλό και ραδινό τρούλλο, που είναι κατασκευασμένος ολόκληρος από λευκά και ερυθρά κεραμίδια. Ο τρούλλος διαμορφώνεται με βαθμιδωτά, πλίνθινα, αψιδωτά πλαίσια, που περιβάλλουν τα παράθυρα και στις γωνίες φέρουν ημικιόνια από στρογγυλές πλίνθους, δηλαδή έχει τη μορφή που εφαρμόστηκε στους ναούς της Κωνσταντινουπόλεως και της Θεσσαλονίκης και γενικότερα στη σφαίρα επιρροής των δύο μεγάλων αυτών κέντρων. Τον Απρίλιο το 1941 μία οβίδα γερμανικού πυροβόλου εξερράγη επάνω και προξένησε διάφορα ρήγματα. Το 1960 το Υπουργείο Παιδείας έκανε μικρές συντηρήσεις.

Τοιχογραφίες

Το εσωτερικό είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος της Ολυμπιωτίσσης ήταν πλούσιος και σύγχρονος με την ανοικοδόμηση του ναού. Από μία επιγραφή, που ανέγνωσε το 1927 ο κ. Σωτηρίου, και η οποία αργότερα καταστράφηκε, μαθαίνουμε ότι το 1634 έγινε μία επισκευή στις τοιχογραφίες.

Δυστυχώς σήμερα πολλές είναι σχεδόν κατεστραμμένες. Το επίχρισμα των τοιχών αποκολλήθηκε και οι λίγες που διατηρήθηκαν είναι σχεδόν αποχρωματισμένες εξαιτίας της φθοράς από την πολυκαιρία και την υγρασία, ιδιαίτερα στο Ιερό Βήμα, τη βόρεια και δυτική πλευρά του περιστώου και τα σταυροθόλια. Εντούτοις, διακρίνει κανείς εξαίσιες μορφές ολόσωμων αγίων, ζωγραφισμένων με περισσή τέχνη, από καλλιτέχνη έμπειρο στο σχέδιο, το χρώμα και τη συνολική έκφραση. Οι τοιχογραφίες αποτελούν κοντινή παραλλαγή της «τεχνοτροπίας του Πρωτάτου» και είναι πιθανόν ο πρωτομάστοράς τους να έχει άμεση σχέση με τις τοιχογραφίες του αθωνικού μνημείου.

Δύο τοιχογραφίες της Ολυμπιωτίσσης, που διατηρούνται σχεδόν ακέραια, είναι ο Εφραίμ Σύρου από την νοτιοδυτική πλευρά και τον Άγιο Θεόδωρο Στρατηλάτη από την βόρεια πλευρά του νότιου πεσσού. Δεξιά της δυτικής πύλης, παριστάνεται (σύμφωνα με γέροντες ελασσονίτες) ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος, ο οποίος προσέφερε στον ηγούμενο τον ναό της Ολυμπιωτίσσης.

Στον τρούλλο του καθολικού δεσπόζει η ημικατεστραμμένη μορφή του Παντοκράτορος, στα διάθυρα τοξωτών παραθύρων και στα τύμπανα εικονίζονται προφήτες. Στα σφαιρικά τετράγωνα σώζονται δύο ευαγγελιστές ο Ματθαίος και ο Μάρκος. Στο κεντρικό τετράγωνο του κυρίως ναού απεικονίζονται εννιά σκηνές του Δωδεκαόρτου, στις κατακόρυφες επιφάνειες των τοιχών και κατέχουν εξέχουσα θέση. Πρόκειται για τις παραστάσεις που προβάλλουν την Γέννηση, το Πάθος, και την Ανάσταση του Κυρίου, την Υπαπαντή, την Βάπτιση, την Μεταμόρφωση, την Έγερση του Λαζάρου, την Βαϊοφόρο, την Σταύρωση, τον Θρήνο των Μυροφόρων και τέλος στον δυτικό τοίχο την Κοίμηση της Θεοτόκου. Στις ολόσωμες μορφές αγίων διασώζονται μορφές Μαρτύρων, Οσίων, Αναργύρων και Ιεραρχών. Στην δυτική πλευρά των πεσσών του Ιερού εικονίζονται ολόσωμες οι μορφές του Σωτήρος Χριστού και της Θεοτόκου.

Η μελέτη του ύφους, της τεχνοτροπίας και του εικονογραφικού προγράμματος του Ναού οδηγεί τους ειδικούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι ο αγιογράφος της Ολυμπιωτίσσης είχε υπόψη του το Πρωτάτο του Αγίου Όρους ή είναι κάποιος από τους μαθητές του Πανσελήνου. Μάλιστα ο Ουσπένσκυ, παρατηρώντας τα κοινά καλλιτεχνικά σημεία και την κοινή θεματολογία στο Πρωτάτο και την Ολυμπιώτισσα, υποστήριξε ότι οι τοιχογραφίες της Ιεράς Μονής είναι έργο του κυριότερου εκπροσώπου της μακεδονικής σχολής του ίδιου, δηλαδή του Πανσελήνου.

Το Τέμπλο της Μονής

Το ξύλινο τέμπλο της Ολυμπιωτίσσης είναι έργο του 18ου αι. Πρόκειται για θαυμάσιο έργο, από ξύλο καρυδιάς που εκτείνεται σε όλο το πλάτος του ναού, δείγμα μετσοβίτικης ξυλογλυπτικής. Διαθέτει πλούσια διακόσμηση. Φέρει γλυπτά φυτά, άνθη, πτηνά, ζώα, δράκοντες, ανθρώπους. Έχει γλυπτές, μικρογραφικές, πολυπρόσωπες παραστάσεις, που υπογραμμίζουν την έντονη προσπάθεια του τεχνίτη να προσδώσει στο έργο του ομορφιά, εντυπωσιασμό και θεματική πληρότητα. Στο αριστερό μέρος τοποθετήθηκε μία γλυπτή επιγραφή που μας πληροφορεί για τις λεπτομέρειες της κατασκευής του, η οποία δημοσιεύτηκε από τον Γ. Σωτηρίου. Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι το παρόν τέμπλο τελειοποιήθηκε το έτος 1840 δια χειρός Δημήτρη Μετσοβίτη.

Την 13η Οκτωβρίου 1961 μία λαμπάδα από μανουάλι ακουμπούσε στο τέμπλο και έκαψε το αριστερό τμήμα του. Τα καμένα μέλη συμπληρώθηκαν πρόχειρα από λείψανα του παλαιού τέμπλου του παρεκκλησίου των Αγίων Πάντων, ενώ τα υπολείμματα της επιγραφής προσαρμόστηκαν στη βάση του τέμπλου.

Το καθολικό διακοσμείται επίσης, με ξυλόγλυπτο περίτεχνο αρχιερατικό θρόνο, αναλόγιο με «φυτευτό» φίλντισι και προσκυνητάρια.

Η Θύρα της Μονής

Άξιο σημείο αναφοράς αποτελεί η περίφημη ξυλόγλυπτη θύρα που διακοσμούσε την δυτική είσοδο του καθολικού της Ιεράς Μονής (1296) και αποτελεί το μοναδικό δείγμα ξυλόγλυπτης Βυζαντινής Θύρας στην σύγχρονη Ελλάδα. Το πέρασμα των αιώνων έφθαρε ανεπανόρθωτα το λαμπρό αυτό μνημείο ενώ οι ακαλαίσθητες και βάναυσες επιδιορθώσεις έβλαψαν κυρίως την αισθητική του χάρη. Παραθέτουμε εδώ περιληπτικά και με ελεύθερη απόδοση την περιγραφή του καθηγητή Γ. Σωτηρίου:

Αποτελείται από δύο βαριά θυρόφυλλα, με μελανό χρώμα, τα οποία στολίζονται με διάφορα διακοσμητικά πλέγματα, καλά επεξεργασμένα και με έξοχη ανάγλυφη και διάτρητη τεχνική, στερεωμένα με μεγάλα καρφιά και διαστιζόμενα με σειρές από ένθετο ελεφαντοστό. Κάθε θυρόφυλλο χωρίζεται σε τρία ορθογώνια πλαισιωμένα με αλυσιδωτό πλέγμα από ένθετο ελεφαντοστό, τα οποία ανά δύο φέρουν τα ίδια γεωμετρικά πλέγματα και περιβάλλονται με ιδιαίτερο πλαίσιο, το οποίο φέρει διάκοσμο με ωραία ένθετη εργασία. Τα επάνω ορθογώνια φέρουν πλαίσιο με διπλές τεθλασμένες διακοσμήσεις και γεμίζονται με πλέγμα από διασταυρωμένους κύκλους, με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζονται σταυροί. Τα κεντρικά ορθογώνια φέρουν τετράγωνο πλαίσιο και ένθετα στίγματα ενώ πληρούνται με συμπλέγματα κύκλων τέτοια ώστε και πάλι να σχηματίζουν σταυρό. Το εσωτερικό των κύκλων και τα κενά γεμίζονται με σταυρούς, ρόδακες, φοίνικες κ.α. Τέλος τα κάτω ορθογώνια έχουν απλό πλαίσιο με στενά πλακίδια ελεφαντοστού και φέρουν πλέγμα με διασταυρωμένα λογχοειδή κοσμήματα σε χιαστή, ώστε να σχηματίζεται ένα πολύπλοκο από κύκλους σύμπλεγμα. Όλος ο γλυπτός διάκοσμος, πριν προσαρμοστεί στο ξύλο των θυρόφυλλων, ήταν προσαρμοσμένες σε δέρμα όπως προκύπτει από ορισμένα σημεία των φθορών τους.

Σχετικά με την χρονολόγηση της θύρας, από επιγραφή που βρέθηκε χαραγμένη επάνω σε δύο μικρές πινακίδες και των δύο θυρόφυλλων, ενημερωνόμαστε πως οι πύλες ανακαινίστηκαν στα 1296 – 1306.

Για την κατασκευή του ναού χρησιμοποιήθηκαν και παλαιότερα υλικά. Στην Μονή της Παναγίας έχουν εντοιχιστεί ή βρίσκονται ελεύθερα επιγραφές και γλυπτά κλασικών χρόνων καθώς και μεταγενέστερων περιόδων. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις προχριστιανικούς μονόλιθους κίονες με ευκρινή πάνω τους τα ίχνη επιγραφών. Τα κιονόκρανά τους ήταν σύγχρονα με τον ναό, χαμηλά, κυβόσχημα, με λιτή, γλυπτή, φυτόμορφη και πτηνόμορφη διακόσμηση. Επίσης, υπάρχουν και κάποια κομμάτια του παλιού μαρμάρινου τέμπλου, τα οποία τοποθετήθηκαν στο δάπεδο του ναού όταν έγινε η επίστρωση, το 1840. Βρέθηκε επίσης και ένα τμήμα από ανάγλυφη, μαρμάρινη εικόνα της Θεοτόκου, καθώς και άλλα τμήματα.

Η θέση αποτελούσε πιθανότατα την ακρόπολη της κλασικής πόλης Ολοσσόνος. Στον ίδιο τον λόφο και κυρίως στην ανατολική πλευρά του είναι ορατά τμήματα οχύρωσης, πιθανόν της βυζαντινής εποχής. Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε επίσης, ότι βόρεια της Μονής, στην κορυφή του λόφου, υπάρχει ωοειδές πλάτωμα με κατεύθυνση από δυτικά προς ανατολικά, του οποίου το μήκος είναι 150μ. περίπου και το πλάτος 100μ. όπως φαίνεται στις τομές του πλατώματος, το πάχος των επιχώσεων είναι τουλάχιστον δύο μέτρα. Στο πλάτωμα αυτό ο Αρβανιτόπουλος αναφέρει ότι βρέθηκαν νεολιθικά αγγεία και λίθινοι πελέκεις, ενώ κατά τις έρευνες βρέθηκαν μόνο βυζαντινά όστρακα. Ωστόσο λόγω της Μονής και των διαφόρων παραρτημάτων της δεν είναι σήμερα εύκολο να εντοπιστούν ίχνη των προϊστορικών περιόδων στην παραπάνω θέση.

Τέλος, η Ιερά Μονή Ολυμπιώτισσας διαθέτει μία από τις πιο αξιόλογες μοναστηριακές βιβλιοθήκες καθώς και σκευοφυλάκιο σημαντικής αξίας. Το 1959 θεμελιώθηκε δυτικά της Μονής σύγχρονο και άνετο κτιριακό συγκρότημα που παρείχε δωρεάν στέγη, τροφή και άνεση στους μαθητές που φοιτούσαν τότε στο γυμνάσιο. Σήμερα ο συγκεκριμένος χώρος προσφέρει φιλοξενία στους επισκέπτες και προσκυνητές της Μονής. Την φροντίδα της Μονής και των επισκεπτών προσφέρουν οι μοναχές που ζουν στο μοναστήρι.

Πηγές

Αργύρη Πετρονώτη, Η Αρχιτεκτονική του Καθολικού της Ιεράς Μονής Παναγίας Ολυμπιώτισσας ::Ελασσόνας, Εφορία Βιβλιοθήκης Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Ελασσόνας, Ελασσόνα, 1995
Ευάγγελου Α. Σκουβαρά, Ολυμπιώτισσα, Ακαδημία Αθηνών Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου ::Ελληνισμού, Αθήνα, 1967
Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος, Ιερά Μονή Υπεραγίας Θεοτόκου Ολυμπιωτίσσης Το Κειμηλιαρχείον, Ιεράς ::Μητροπόλεως Ελασσώνος, Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Θεσσαλίας, Ελασσόνα, 2009
Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος, Οι Ενορίες, οι Ιερές Μονές και τα Κειμήλιά τους, Ιεράς Μητροπόλεως ::Ελασσώνος, Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Θεσσαλίας, Ελασσόνα, 2007
Κων/νος Ι. Γαλλή, Άτλας Προϊστορικών Οικισμών της Ανατολικής Θεσσαλικής Πεδιάδας, Εταιρεία ::Ιστορικών Ερευνών Θεσσαλίας, Λάρισα, 1992
Μ. Χατζηγιάννη, Η Αρχιτεκτονική της Ιεράς Μονής Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας, Ο Όλυμπος στους ::Αιώνες, Στ΄ Συνέδριο, Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Ελασσόνας, Ελασσόνα, 1994
Νίκος Νικονάνος, Βυζαντινοί Ναοί της Θεσσαλίας από το 10ο αιώνα ως την Κατάκτηση της περιοχής ::από τους Τούρκους το 1393, Συμβολή στη Βυζαντινή Αρχιτεκτονική, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και ::Απαλλοτριώσεων, Αθήνα, 1997
Περιφέρεια Θεσσαλίας, Θεσσαλία Ιστορία και Πολιτισμός, Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ::Θεσσαλίας 2000-2006, Θεσσαλονίκη, 2009
Υπουργείο Πολιτισμού, Θεσσαλία δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας, 1975 – 1990 Αποτελέσματα ::και Προοπτικές, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Λυών, 17-22 Απριλίου 1990, Αθήνα, 1994
Efthalia C. Constantinides, The Wall Paintings of The Panagia Olympiotissa at Elasson in ::Northern Thessaly, Canadian Archaeological Institute, Athens, 1992

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License