Λέσβος

Περιφέρεια : Βορείου Αιγαίου
Νομός : Λέσβου

Η Λέσβος είναι ελληνικό νησί στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Είναι το τρίτο σε μέγεθος ελληνικό νησί μετά την Κρήτη και την Εύβοια, με έκταση 1.636 τ.χλμ. και ακτογραμμή 371 χλμ. Το νησί έχει πληθυσμό 85.330 κατοίκους. Διοικητικά ανήκει στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και στο Νομό Λέσβου. Βρίσκεται απέναντι από τις Τουρκικές ακτές, από το στενό της Μυτιλήνης, στα Α και από το στενό Μουσελίμ, στα Β. Έχει δύο κόλπους. Ο μεγαλύτερος είναι της Καλλονής και ο μικρότερος της Γέρας.

Πρωτεύουσα του νησιού, καθώς και του ομώνυμου Νομού Λέσβου, είναι η Μυτιλήνη, (απ΄όπου η άλλη κοινή ονομασία του νησιού), κτισμένη στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού πανω σε επτα λοφους. Σύγχρονη πόλη, διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο, με πληθυσμό 27.247 κατοίκων (απογραφή 2001). Είναι έδρα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του Νομού και της Περιφέρειας, καθώς και του Υπουργείου Αιγαίου. Σημαντικές κωμοπόλεις του νησιού είναι η Αγία Παρασκευή με 2.268 κατοίκους, η Αγιάσος με 2.498, η Καλλονή με 1.732, ο Πολιχνίτος με 2.763 και το Πλωμάρι με 3.377. Η Λέσβος θεωρείται πατρίδα του ούζου λόγω της εκτεταμένης ενασχόλησης των κατοίκων με την ποτοποιία. Αρκετές γνωστές μάρκες ούζου προέρχονται απ' το νησί.

Το Σεπτέμβριο του 2012 ολόκληρο το νησί της Λέσβου εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO.[1]

View Larger Map

Γεωγραφία
Δορυφορική εικόνα της Λέσβου.

Η Λέσβος, με έκταση 1.630 τ.χλμ., είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου και το τρίτο σε έκταση και πληθυσμό νησί στην Ελλάδα. Βρίσκεται στο ανατολικό Αιγαίο Πέλαγος, κοντά στα μικρασιατικά παράλια, και απέχει λγότερο από 10 χλμ. από την τουρκική ηπειρωτική χώρα, αλλά περίπου 200 χλμ. από το πλησιέστερο τμήμα της ελληνικής ηπειρωτικής χώρας. Η ακτογραμμή της έχει μήκος 370 χλμ. και χαρακτηρίζεται από δύο μεγάλους ημίκλειστους και επιμήκεις κόλπους (της Γέρας και της Καλλονής) στο νότιο τμήμα του νησιού. Το νησί έχει πληθυσμό 85.330 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Η πρωτεύουσά του, Μυτιλήνη, στην νοτιοανατολική πλευρά, είναι και έδρα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Σημαντικές κωμοπόλεις είναι η Μήθυμνα, το Πλωμάρι, η Αγιάσος και η Ερεσός.

Το σχήμα της Λέσβου είναι τριγωνικό. Η ποικιλότητα του φυσικού περιβάλλοντος είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της Λέσβου. Η μορφολογία της ενδοχώρας είναι ημιορεινή, τραχιά και ανώμαλη. Τα δύο ψηλότερα βουνά είναι ο Όλυμπος Λέσβου (968 μ.) στα νότια και ο Λεπέτυμνος (969 μ.) στα βορειοανατολικά. Ανάμεσά τους εκτείνονται λόφοι μεσαίου υψομέτρου. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στα περισσότερα ελληνικά νησιά, οι προεξέχοντες βράχοι δεν είναι ασβεστολιθικοί, αλλά κυρίως ηφαιστειακοί, με μια ροπή προς τα περισσότερο όξινα εδάφη. Αυτό περιορίζει ελαφρώς τη χλωρίδα του νησιού, αλλά δημιουργεί ένα όμορφο και πολυποίκιλο τοπίο, με πολλά ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά.

Το υδρογραφικό δίκτυο της Λέσβου αποτελείται από μικρούς χειμάρρους, ορισμένοι από τους οποίους διατηρούν συνεχή ροή. Σε συνδυασμό με τις πολυάριθμες πηγές, δημιουργείται έτσι ένα ιδιαίτερο μικροκλίμα, που ευνοεί την ανάπτυξη πυκνής υδρόβιας βλάστησης.

Οι πεδινές εκτάσεις σχηματίζονται κοντά στα παράλια, με κυριότερες τις πεδιάδες της Καλλονής, του Πολιχνίτου, της Ερεσού και της Γέρας. Οι ακτές της Λέσβου εμφανίζουν πλούσιο διαμελισμό και χαρακτηρίζονται, στα νότια, από τον σχηματισμό δύο μεγάλων εγκολπώσεων με πολύ στενές εισόδους, τον κόλπο της Γέρας και τον κόλπο της Καλλονής. Ο κόλπος της Καλλονής είναι ο μεγαλύτερος, με έκταση που υπολογίζεται στα 110 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μέσο βάθος δέκα μέτρων. Συνδέεται με το Αιγαίο μέσω ενός στενού διαύλου μήκους τεσσάρων χιλιομέτρων. Στις όχθες του βρίσκονται αλυκές και υγροβιότοποι. Χαρακτηρίζεται ως αβαθής ημίκλειστος. Ο κόλπος της Γέρας είναι στο ανατολικό άκρο του νησιού και έχει έκταση 42 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κατά μήκος των ακτών του έχουν σχηματιστεί υφάλμυρα έλη.[2]

Η Λέσβος, αν και διαθέτει πλούσια βλάστηση, δεν έχει μεγάλους ποταμούς, παρά μόνο χειμάρρους. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο ποταμός Ευεργέτουλας στο κεντρικό μέρος του νησιού, καθώς στο σημείο που εκβάλλει στο κόλπο της Γέρας σχηματίζεται το έλος Ντίπι, το μεγαλύτερο του νησιού και σημαντικός υγροβιότοπος. Άλλοι σημαντικοί ποταμοί είναι οι Τσικνιάς, Τσιχλιώτας, Μυλοπόταμος, Σεδούντας και Αλμυροπόταμος. Τα δάση της καλύπτουν σχεδόν το ένα πέμπτο της επιφάνειάς της και οι ελαιώνες της, το ένα τέταρτο της έκτασής της. Αντίθετα όμως με την υπόλοιπη Λέσβο, το δυτικό τμήμα του νησιού είναι ξερό και άγονο.

Το κλίμα της Λέσβου είναι ήπιο μεσογειακό, με μεγάλη ηλιοφάνεια όλη τη διάρκεια του έτους.

Γεωλογία

Η Λέσβος βρίσκεται στη μικροπλάκα του Αιγαίου, κοντά στο νοτιοδυτικό κλάδο του βόρειου ρήγματος της Ανατολίας. Η παρουσία αυτού του ρήγματος έχει οδηγήσει στην αποκοπή του νησιού από τη Μικρά Ασία, ενώ είναι υπεύθυνο για αρκετές καταστροφικές σεισμικές δονήσεις που έλαβαν χώρα στη περιοχή. Πόλεις, όπως η Πύρρα, έχουν καταστραφεί από τους σεισμούς. Το 1867 ισχυρός σεισμός καταστρέφει μεγάλο μέρος του νησιού και αφήνει πίσω του 550 νεκρούς, ενώ ισχυρός σεισμός λαμβάνει χώρα και το 1889, με 25 νεκρούς. Η Λέσβος τοποθετείται στη ζώνη ΙΙ σεισμικής επικινδυνότητας για τον Ελλαδικό χώρο.[3]

Γεωλογικά η Λέσβος ανήκει στην Πελαγονική ζώνη. Το αλπικό υπόβαθρο του νησιού, τμήμα της ζώνης της Κιμερικής ηπείρου, είναι επωθημένο από οφιόλιθους και μετα-αλπικούς σχηματισμούς. Τα παλαιότερα στρώματα πετρωμάτων βρίσκονται στη περιοχή του κόλπου της Γέρας και στη περιοχή του Σιγρίου και του Γαββαθά. Είναι πετρώματα περμοτριαδικής ηλικίας και είναι σχιστόλιθοι, χαλαζίτες, φυλλίτες και μεταψαμμίτες που εναλλάσσονται με μάρμαρα και κρυσταλλικούς ασβεστολίθους. Πάνω σε αυτά βρίσκονται οφιολιθικά πετρώματα του Μεσοζωικού αιώνα, τα οποία βρίσκονται στη νότια Λέσβο, δυτικά του όρους Όλυμπος. Αυτά τα πετρώματα προέρχονται από το πυθμένα της Τηθύος. Χωρίζονται σε δύο στρώματα. Το ανώτερο αποτελείται από υπερμαφικά, μελανού χρώματος πετρώματα και το κατώτερο, το οποίο χωρίζει τα οφιολιθικά πετρώματα από το αλπικό υπόστρωμα, από αμφιβολίτες και αμφιβολικά πετρώματα. Φλέβες ηφαιστειακών πετρωμάτων διαπερνούν αυτό το στρώμα. Τέλος, αλουβιακοί σχηματισμοί συναντώνται στη πεδιάδα της Καλλονής, όπως και σε μικρές προσχωσιγενείς κοιλάδες και μικρά πεδία που δημιουργήθηκαν από χειμάρους.[4][5]

Τα δύο τρίτα της Λέσβου καλύπτονται από ηφαιστειακά πετρώματα, κυρίως ανδεσίτες, ρυόλιθους, ηφαιστειακό τόφφο και στάχτη. Τα ηφαιστειακά πετρώματα καταλαμβάνουν το βόρειο, κεντρικό και δυτικό τμήμα της Λέσβου. Διακρίνονται επιμέρους γεωλογικοί σχηματισμοί οι οποίοι περιγράφηκαν από τους Piper και Piper το 1992 από τον αρχαιότερο στο πιο πρόσφατο ως οι λάβες της Ερεσσού, ο σχηματισμός του Σκουτάρου, ο ιγνιμβρίτης του Πολυχνίτου, ο σχηματισμός του Σκαλοχωρίου, ο σχηματισμός της Συκαμιάς, ο σχηματισμός (βασάλτης) της Μυτιλήνης και οι βλέβες του Μεσοποτάμου. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης της ευρασιατικής λιθοσφαρικής πλάκας στο βορρά με την αφρικανική λιθοσφαρική πλάκα στο νότο, με αποτέλεσμα τη βύθιση της δεύτερης κάτω από τη πρώτη. Η αφρικανική πλάκα τήκεται και στη συνέχεια το λιωμένο υλικό κινείται προς της επιφάνεια και δημιουργεί ένα τόξο ηφαιστείων πίσω από τη περιοχή σύγκρουσης των δύο πλακών. Τώρα η περιοχή σύγκλισης είναι νότια της Κρήτης και υπάρχουν ενεργά ηφαίστεια στη Σαντορίνη και τη Νίσυρο. Πριν από 21,5 με 16,5 εκατομμύρια χρόνια, στο χώρο του σημερινού Αιγαίου υπήρχε μία ενιαία ξηρά, η Αιγηίδα, η περιοχή σύγκλισης βρισκόταν στο χώρο των Κυκλάδων και τα ηφαίστεια στο Βορειοανατολικό Αιγαίο.[6] Στη Λέσβο, αυτή η δραστηριότητα δημιούργησε σύνθετα ηφαιστειακά οικοδομήματα όπως, πέρα από τους κρατήρες, δόμοι και φλέβες. Οι κύριοι κρατήρες στη Λέσβο βρίσκονταν στη περιοχή της Βατούσας, της Άγρας και του Λεπέτυμνου, ενώ έχουν βρεθεί και άλλοι κρατήρες διάσπαρτοι σε όλο το νησί.[7]

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα των ηφαιστείων της Λέσβου προκάλεσε την έξοδο τεράστιων ποσοτήτων λάβας, στάχτης και άλλων υλικών που σκέπασαν μεγάλες εκτάσεις. Η βλάστηση εκείνης της εποχής σκεπάστηκε από παχιά στρώματα ηφαιστειακής στάχτης. Στη συνέχεια, οι έντονες βροχοπτώσεις που ακολούθησαν, παρέσυραν τη στάχτη από τις περιοχές με μεγάλο υψόμετρο. Έτσι δημιουργήθηκαν πυροκλαστικές ροές υλικών που κινήθηκαν προς τα δυτικά και κάλυψαν το μεγάλο πυκνό δάσος που υπήρχε εκείνη τη περιοχή στη δυτική Λέσβο. Η κίνηση του υλικού ήταν ταχύτατη και κάλυψε αμέσως τους κορμούς, τα κλαδιά και τα φύλλα των δέντρων.

Η απομόνωση των φυτικών ιστών από τις επιφανειακές συνθήκες και η έντονη υδροθερμική κυκλοφορία, θερμών ρευστών πλουσίων σε πυρίτιο που ακολούθησε, επέτρεψε την τέλεια απολίθωση των φυτικών ιστών, κάτω από ιδανικές συνθήκες. Κατά τη διαδικασία αυτή είχαμε αντικατάσταση μόριο προς μόριο της οργανικής φυτικής ύλης από ανόργανη ύλη των ρευστών. Με το τρόπο αυτό διατηρήθηκαν πολύ καλά τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των δέντρων, όπως η εξωτερική επιφάνεια του κορμού, οι αυξητικοί δακτύλιοι καθώς και η εσωτερική δομή του ξύλου. Τώρα αυτοί οι κορμοί αποκαλύπτονται με τη φυσική διάβρωση του εδάφους και αποτελούν το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου. Η διάβρωση αυτών των πετρωμάτων οφείλεται για το έντονο ανάγλυφο της δυτικής Λέσβου.

Η Λέσβος έχει αξιόλογο γεωθερμικό δυναμικό, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη πολυάριθμων θερμών πηγών και γεωθερμικών πεδίων χαμηλής, μέσης αλλά και υψηλής ενθαλπίας[8]. Οι περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον εντοπισμό γεωθερμικών ρευστών μέσης και ίσως υψηλής ενθαλπίας είναι:α. Περιοχή Αργένου β. Περιοχή Στύψης γ. Περιοχή Πολιχνίτου. Η ΔΕΗ, ήδη από το 1972, έχει αναπτύξει μια σειρά ερευνητικών προγραμμάτων για τα γεωθερμικά πεδία της Λέσβου (28 ερευνητικές γεωτρήσεις, γεωλογικές, νεοτεκτονικές, υδρογεωλογικές, γεωχημικές, γεωφυσικές και γεωθερμικές έρευνες κλπ). Το αποτέλεσμα αυτής της ερευνητικής προσπάθειας ήταν να εντοπισθούν τελικά ελπιδοφόρες περιοχές για περαιτέρω βαθιά γεωτρητική έρευνα και ανάπτυξη με πιθανές εφαρμογές οι οποίες περιλαμβάνουν και την ηλεκτροπαραγωγή[9].

Λέσβος, Σύμη

Ιστορία
Προϊστορία

Σύμφωνα με τη μυθική παράδοση πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Πελασγοί.Το όνομά του, όμως, το πήρε από τον Λέσβο, που έφτασε εδώ μαζί με Λαπίθες από τη Θεσσαλία. Η Λέσβος κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια. Τα παλαιότερα ευρήματα ανήκουν στην Παλαιολιθική εποχή.[10] Θέσεις νεολιθικών οικισμών μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί στο Σπήλαιο του Αγίου Βαρθολομαίου, στο Σπήλαιο «Γριάς το Πήδημα» και στις Χαλακές Πολιχνίτου.[11] Σημαντική προϊστορική θέση είναι η Θερμή, όπου αναπτύχθηκε μεγάλος παράκτιος οικισμός σε πέντε φάσεις από το 3200 π.Χ. μέχρι το 2400 π.Χ. Ήταν ένα αστικό κέντρο με οικοδομικά τετράγωνα και λιθόστρωτους δρόμους. Αρχικά ήταν ανοχύρωτη, αλλά από φόβο επιθέσεων λαών της Μικράς Ασίας οχυρώθηκε. Η τεχνοτροπία στη κατασκευή και διακόσμηση των αγγείων είναι ίδια μέχρι τους αρχαϊκούς χρόνους.[12] Στο νησί έχουν εντοπιστεί και άλλα κέντρα, όπως στο Κουρτήρ Λισβορίου, και οχυρές θέσεις σε λόφους στις οποίες έχουν ανακαλυφθεί λίθινα αντικείμενα όπως μυλόλιθοι και λεπίδες και αγγεία.[11] Ο πολιτισμός αυτός που αναπτύχθηκε στη Λέσβο παρουσιάζει κοινά στοιχεία με το τρωαδικό και επεκτείνεται επίσης και σε άλλες περιοχές του ΒΑ Αιγαίου, όπως στην Σάμο, Χίο, Λήμνο, Μ. Ασία (Τροία), Θάσο, Ίμβρο, Σαμοθράκη, Θράκη και Σκύρο.[12] Tο πρώτο φύλο που αποίκησε το νησί ήταν οι Πελασγοί. Το νησί αποικίστηκε ξανά τη δεύτερη χιλιετία από τους Αχαιοαιολείς, ως αποτέλεσμα της επέκτασής τους στην ανατολική Μεσόγειο και της καθόδου των Δωριέων.

Αρχαία Ιστορία

Οι πρωτογεωμετρικοί και γεωμετρικοί χρόνοι ήταν μια σκοτεινή περίοδος για τη Λέσβο. Κύρια ασχολία των κατοίκων εικάζεται ότι ήταν η καλλιέργεια της γης και η ναυτιλία. Λεσβιακοί αμφορείς που βρέθηκαν στη Σμύρνη και στην Αθήνα αποδεικνύουν ότι η εξαγωγή του κρασιού στη Λέσβο άρχισε από τον 7o αι. π.Χ. Οι πόλεις ήταν μικρές και φαίνεται ότι σχημάτισαν από νωρίς ένα είδος αμφικτυονίας με πρωτεύουσα τη Μυτιλήνη. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πάντα τους κατοίκους του νησιού με την κοινή ονομασία Λέσβιοι ή μόνο ως Μυτιληναίους. Πολύ νωρίς, πριν από το 700 π.Χ., οι Μυτιληναίοι έλεγχαν τις αιολικές πόλεις και συνοικισμούς της απέναντι μικρασιατικής ακτής φτάνοντας έως τα Δαρδανέλια.

Από τις αρχαίες πόλεις του νησιού πέντε ήταν οι σημαντικότερες η Μυτιλήνη, η Μήθυμνα, η Άντισσα, η Πύρρα και η Ερεσός, οι οποίες ιδρύθηκαν από τους Αιολείς. Μια έκτη πόλη, η Αρίσβη, καταστράφηκε τον 5ο π.Χ. αι. από τους Μηθυμναίους. Το πρώτο πολίτευμα των λεσβιακών πόλεων φαίνεται ότι ήταν η βασιλεία και στη συνέχεια πέρασαν από την ολιγαρχία στην τυραννία. Η Μυτιλήνη, αφού ξεπέρασε στα τέλη του 7ου π.Χ. αι. τις εσωτερικές διενέξεις και ταραχές, στις οποίες έλαβε μέρος και ο ποιητής Αλκαίος, χάρη στον σοφό Πιττακό απέκτησαν δημοκρατικό πολίτευμα και πολιτική σταθερότητα, η οποία της επέτρεψε να αναπτυχθεί σε ισχυρή ναυτική δύναμη και να κυριαρχήσει στις άλλες πόλεις του νησιού. Στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. επεκτάθηκαν σε όλη την Τρωάδα και γίνονται ισχυρή ναυτική δύναμη. Στα 570 π.Χ. οι Μυτιληναίοι είναι οι μόνοι Αιολείς που πήραν μέρος στον αποικισμό της Ναυκράτιδος στην Αίγυπτο. Οι πόλεις της Λέσβου ήταν υποτελείς στο Κροίσο της Λυδίας, και όταν ο τελευταίος νικήθηκε από τους Πέρσες το 546 πΧ, το νησί πέρασε υπό περσική κυριαρχία. Το 499 π.Χ. συμμετείχε στην ιωνική επανάσταση, όμως μετά την ήττα στην ναυμαχία της Λάδης υποτάχθηκε πλήρως στους Πέρσες και αναγκάστηκε να εκστρατεύσει μαζί τους εναντίον των Ελλήνων.

Η Λέσβος συμμετέχει στο Πελοποννησιακό πόλεμο, όπου οι πόλεις της, πότε με το ένα στρατόπεδο και πότε με το άλλο, υφίστανται καταστροφές, καθώς αρχικά συμμάχησαν με τους Αθηναίους και στη συνέχεια με τους Σπαρτιάτες. Στη αρχή οι λεσβιακές πόλεις είχαν συμμαχήσει με τους Αθηναίους, με την είσοδό τους στην Δηλιακή Συμμαχία το 478 π.Χ. Η νήσος κατέβαλε στη συμμαχία μόνο ναυτική βοήθεια. Όμως, στο τέταρτο έτος του Πελοποννησιακού Πόλεμου (427 π.Χ.) αποστατεί όλο το νησί με εξαίρεση τη Μήθυμνα και μόλις που θα γλυτώσει την πλήρη καταστροφή της από τους Αθηναίους. Όλο το νησί με εξαίρεση τη περιοχή της Μήθυμνας μοιράστηκε σε 3.000 κλήρους από τους οποίους οι 300 αφιερώθηκαν στους θεούς και οι υπόλοιποι 2.700 δόθηκαν σε Αθηναίους δικαιούχους, οι οποίοι όμως τους μίσθωσαν στους Λέσβιους και γύρισαν στην Αθήνα. Οι Λέσβιοι προσπάθησαν να φύγουν από τη συμμαχία το 415 π.Χ. και το 406 π.Χ., αλλά απέτυχαν. Το 405 π.Χ., μετά τη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, το νησί καταλαμβάνεται από το Σπαρτιάτη στρατιωτικό Λύσανδρο.

Οι Σπαρτιάτες επέβαλαν δεκαρχικό πολίτευμα μέχρι το 394 π.Χ., οπότε η Μυτιλήνη απόβαλε τους Σπαρτιάτες. Το 389 π.Χ., ο Θρασύβουλος εισέρχεται στην Μυτιλήνη ανεμπόδιστος και κυρίευσε τη Μήθυμνα που ήταν το προπύργιο των Σπαρτιατών στο νησί. Το νησί συμμετείχε στο Κορινθιακό πόλεμο ως μέλος της κορινθιακής συμμαχίας και με την Ανταλκίδειο ειρήνη το νησί αφέθηκε ελεύθερο. Το 369 π.Χ. προσέρχεται και πάλι στην Β' Αθηναϊκή Συμμαχία.[13]

Οι Πέρσες θα την καταλάβουν το 357 π.Χ. και τελικά θα την απελευθερώσει το 332 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος. Από 322 π.Χ. έως το 201 π.Χ. το νησί ανήκει στους Επιγόνους (Αντίγονος και μετά Πτολεμαίοι). Σε αυτή τη περίοδο το νησί χάνει την επιφανή θέση που κατέχει. Γύρω στα 231 π.Χ. καταστρέφεται από σεισμό η Πύρρα (κατοικείται μόνο το προάστιο και το Λιμάνι). Η Άντισσα καταστρέφεται από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ. και χαρίζουν την επικράτειά της στη Μήθυμνα. Το 88 π.Χ. ο Μάρκος Μινούκιος Θέρμος καταλαμβάνει τη Μυτιλήνη, η οποία το 89 π.Χ. είχε συμμαχήσει με το Μιθριδάτη ΣΤ΄ τον Ευπάτορα.

Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Ρωμαίων κατασκευάζεται το Υδραγωγείο της Μόριας, τα ψηφιδωτά δάπεδα των επαύλεων της Επάνω Σκάλας, το Θέατρο και το Ιερό της Θερμίας Αρτέμιδος.

Βυζαντινή περίοδος
Χάρτης της Λέσβου, Κριστόφορο Μπουοντελμόντι, 1420

Στο νησί υπάρχει αξιόλογη κίνηση κατά τη διάρκεια των πρώτων και μέσων βυζαντινών χρόνων (325 - 1071 μΧ). Παρόλα αυτά διάφορες επιδρομές ταλαιπώρησαν τους κατοίκους του νησιού, ιδιαίτερα στους μέσους βυζαντινούς χρόνους. Στη βυζαντινή περίοδο κτίστηκαν πολλές εκκλησίες και μοναστήρια. Σύμφωνα με μια θεωρία, ο μεγάλος αριθμός εκκλησιών (περίπου 60) που κατασκευάστηκαν στους πρώτους βυζαντινούς χρόνους υποδεικνύει ότι στο νησί έδρασαν διαφορετικές αιρέσεις από μη ορθόδοξους επισκόπους και οι κάτοικοι του νησιού διατηρούσαν τις παγανιστικές παραδόσεις, μερικές από τις οποίες επιβιώνουν μέχρι και σήμερα.[14] Το 376 μ.Χ. το νησί λεηλατήθηκε από τους Σκύθες και επί Ιουστινιανού από τους Βανδάλους. Το 769 μ.Χ. το νησί κατελήφθη από τους Αβάρους, αλλά τη περίοδο 821-822 απελευθερώθηκε από το Θωμά των Εκτομία. Στο νησί επιτέθηκαν εναλλάξ οι Σαρακηνοί (851, 1055) και οι Ρώσσοι (864, 1027 και 1089). Το 1092 το νησί κατέλαβε ο Τζαχάς, εμίρης στη Σμύρνη. Το 1128 έγινε επιδρομή των Βενετών ενώ το νησί λεηλατούν το 13ο αιώνα οι Καταλανοί πειρατές.[15]

Το νησί κατέλαβαν οι σταυροφόροι και το 1204 το νησί ανήκει στον Βαλδουίνο, αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Το 1228 καταλαμβάνεται από τον Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη. Το νησί λεηλατείται το 1292 και 1303. Στο νησί εκείνη τη περίοδο δημιουργείται στη Μυτιλήνη η πρώτη παροικία Γενοβέζων με βάση τη συνθήκη του Νυμφαίου. Το 1333 ο Δομίνικος Κατάνια (Cattaneo) κατέλαβε όλο το νησί εκτός από την Ερεσό και Μήθυμνα. Το νησί πέρασε ξανά στη κατοχή των Βυζαντινών το 1336.

Η Λέσβος στη Βυζαντινή Περίοδο ανήκει στην Επαρχία Των Νήσων. Εκτός από τα άλλα κτίσματα διακρίνονται από αυτή την εποχή μεγάλος αριθμός μοναστηριών (Μονή Υψηλού, Μονή Λειμώνος και Μυρσίνης, Μετόχι Περιβολή, Μονή Κάτω Τρίτους κ.α.).

Γενοατοκρατία και Τουρκοκρατία

Τη περίοδο 1355 μέχρι 1462 το νησί ανήκε στην γενουάτικη οικογένεια των Γατελούζων, οι οποίοι κατάφεραν να αναδείξουν την ηγεμονία τους ως μια από τις ισχυρότερες στην ανατολή. Η ειρηνική μετάβαση της εξουσίας οδήγησε σε μια περίοδο ηρεμίας και ακμής της Λέσβου. Όλοι οι ηγεμόνες των Γατελούζων εργάστηκαν στην οικονομική ανάπτυξη της ηγεμονίας τους και κατάφεραν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στη Θράκη (1356), στην Παλαιά Φώκαια (1402), στη Θάσο (1420), στη Σαμοθράκη (1433) και στη Λήμνο (1449).

Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως έγινε μια πρώτη προσπάθεια κατάληψης της Λέσβου από τους Τούρκους το 1455 που όμως απέτυχε. Την 1 Σεπτεμβρίου 1462 το νησί πολιορκείται από το Μωάμεθ Β' και το στόλο του και η Μυτιλήνη παραδίδεται ύστερα από 14 ημέρες.

Άλωση της Λέσβου (1462)

Μετά την κατάληψη της Μυτιλήνης, οι Τούρκοι την καταστρέφουν και σφάζουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Οι εναπομείναντες χριστιανοί μετακινήθηκαν στην ενδοχώρα. Στη Λέσβο γεννιέται επί τουρκοκρατίας ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας το νησί δέχτηκε αρκετές επιδρομές από τους Ενετούς, Γάλλους, Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου και τους Σαρακηνούς, ενώ χάνει τη σημαντική θέση που έχει. Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου το νησί δέχεται επιδρομές από τους Ψαριανούς, οι οποίοι λεηλάτησαν το Πλωμάρι το 1770 και την Πλαγιά το 1773. Η πρώτη επαναστατική κίνηση εναντίον των Τούρκων έγινε το 1817, ενώ το 1821 απέτυχε το στρατιωτικό σχέδιο για τη Χίο και τη Μυτιλήνη. Το 1822 έγινε πάλι προσπάθεια να ξεσηκωθεί η Λέσβος αλλά η σφαγή της Χίου οδήγησε στην εγκατάλειψη αυτής της προσπάθειας.

Με τις μεταρρυθμήσεις που τέθηκαν νε εφαρμογή με το διάταγμα του Ροδόκηπου (1839) και του Χαττ-ι Χουμαγιούν (1856), η οικονομία του νησιού αλλάζει μορφή και από κλειστή αγροτική, ανοίγεται στη διεθνή αγορά με το εμπόριο κυρίως σαπουνιού και λαδιού. Οι αλλαγές που συνέβαλαν σε αυτό ήταν η κατάργηση των προνομίων του ναζίρη στο εμπόριο λαδιού, η δικαιότερη κατανομή φόρων και οι εγγυήσεις προστασίας της ιδιοκτησίας και περιουσίας των ατόμων. Αποτέλεσμα ήταν μια τεράστια πληθυσμιακή αύξηση και οικονομονική άνθηση. Ο πληθυσμός του νησιού υπολογίζεται ότι από 12 με 14 χιλιάδες στα μέσα του αιώνα, έφτασε στο τέλος του 19ου αιώνα τις 100 με 130 χιλιάδες, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων είναι χριστιανοί, αλλά δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Σημαντική ώθηση στην οικονομία έδωσε και το γεγονός ότι αρκετοί από τους κατοίκους του νησιού μετανάστευσαν ύστερα από τη παγωνιά το 1850 που κατέστρεψε τις σοδειές και σκότωσε το κτηνοτροφικό κεφάλαιο και ασχολήθηκαν με εμπορικές εταιρείες.[16] Τα εργοστάσια παραγωγής άνηκαν αποκλειστικά σε χριστιανούς, κάτι που σύμφωνα με το Β. Lewis οφείλεται στο γεγονός ότι οι Οθωμανοί έμειναν πιστοί στις ισλαμικές αρχές τους και αρνήθηκαν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες.[17] Αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου ήταν η συρρίκνωση του οθωμανικού στοιχείου της Λέσβου. Σύμφωνα με την άποψη του στρατηγού Wilson η συρρίκνωση οφείλεται στην ελλειπή μόρφωση, στις στρατολογήσεις, στις κακές συνθήκες διαβίωσης και το ράθυμο χαρακτήρα των Οθωμανών.[18]

Νεότερη ιστορία

Η Λέσβος απελευθερώθηκε από τους Τούρκους τις 8 Νοεμβρίου 1912 από το στόλο του ναύαρχου Κουντουριώτη και η πλήρης ενσωμάτωσή της με την Ελλάδα έγινε το 1914. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο νησί εγκαθίστανται μονάδες του Αγγλογαλλικού στόλου με εγκαταστάσεις (Λουτρά, Ακόθ, Κόλπος Καλλονής, Θερμή κ.α.). Το Μάιο του 1915 το νησί επισκέφτηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και μετά πάλι με την Επαναστατική Κυβέρνηση το 1916. Το 1918 η Μεραρχία Αρχιπελάγους πολέμησε στο Μακεδονικό Μέτωπο (Μάχη του Σκρα).

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε, η Λέσβος δέχεται τους πρόσφυγες, ενώ ο εναπομείναντας πληθυσμός Τούρκων φεύγει. Για την στέγαση των προσφύγων χτίστηκαν στα χωριά οι συνοικισμοί. Η αποκοπή της Λέσβου από τα μικρασιατικά παράλια επέφερε μια σημαντική μείωση στην βιομηχανική παραγωγή του νησιού, αφού η οικονομία του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτά ως κύρια αγορά των προϊόντων που παρήγαγε. Από την άλλη, οι πρόσφυγες προσέφεραν φτηνά εργατικά χέρια και βοήθησαν στην ανάπτυξη νέων καλλιεργειών.[19] Το 1928 στο νησί ζούσαν 137.160 κάτοικοι. Στον Ελληνοϊταλικό, Ελλληνογερμανικό και Εμφύλιο Πόλεμο το νησί (1940-1949) δίνει το φόρο αίματος και υφίσταται τις οικονομικές επιπτώσεις. Το νησί κατέλαβε ο γερμανικός στρατός το 1941. Η κατοχή κράτησε ως το 1944. Στη νεότερη ιστορία, η οικονομία του στηρίζεται στο λάδι και στα προϊόντα του, στην κτηνοτροφία και στη βυρσοδεψία, αν και η απόσταση του νησιού από το οικονομικό κέντρο της Ελλάδας τη περίοδο 1950-1970 έδρασε ως τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη. Την ίδια περίοδο έγιναν προσπάθειες απεξάρτησης από τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς, η οποία είχε ασταθή παραγωγή και οδήγησε στην εγκατάλειψη του νησιού από τους κατοίκους του. Τη δεκαετία του 1980 αναπτύσσεται η τουριστική βιομηχανία, η οποία σήμερα είναι ένας από τους κύριους τομείς εισοδήματος του νησιού, μαζί με τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων.

Λόγω της μικρής απόστασης του νησιού από τα τουρκικά παράλια, περίπου 10 χιλιόμετρα, η Λέσβος δέχεται μεγάλο αριθμό προσφύγων, και αποτελεί ενδιάμεσο πέρασμα των προσφύγων προς την Αθήνα και μετά προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι μετανάστες αρχικά κρατούνταν σε μια εγκαταλελλείμενη φυλακή, και στη συνέχεια σε ένα παλιό εργοστάσιο στην Παγανή, χωρητικότητας μέχρι 160 άτομα αν και συχνά κρατούνταν μέχρι 1.000, όπου λόγω των κακών συνθηκών κράτησης η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, μέχρι που έκλεισε το 2009[20][21] Μετά το κλείσιμο των περασμάτων στον Έβρο, οι ροές μεταναστών προς τη Λέσβο επανήλθαν, και ο δήμος παραχώρησε για την κράτηση των μεταναστών τη κατασκήνωση του ΠΙΚΠΑ.[21] Το 2015 παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση του αριθμού των μεταναστών προς την Ευρώπη και δημιουργήθηκαν κέντρα υποδοχής στη Μόρια και στο Καρά Τεπέ. Σύμφωνα με στοιχεία της αρμοστείας του ΟΗΕ για τη μετανάστευση, από τους 770.838 μετανάστες που είχαν εισέλθει στην Ευρώπη από τον Ιανουάριο μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου του 2015, οι 379.000 (πάνω από 45%) είχαν περάσει από τη Λέσβο.[22]

Ξεκινώντας από το 1966 έγιναν βήματα για την προστασία του απολιθωμένου δάσους της Λέσβου. Η ευρύτερη περιοχή που βρίσκεται το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου, έκτασης 150.000 στρεμμάτων, απέκτησε το καθεστώς διατηρητέου μνημείο με το προεδρικό διάταγμα 443/85, το οποίο δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 160, που εκδόθηκε τις 19 Σεπτεμβρίου 1985.[23] Από το 2000, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, ιδρυθέν το 1994, είναι ιδρυτικό μέλος του δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Το Νοέμβριο του 2011, ο δήμος Λέσβου έστειλε φάκελλο στην UNESCO, με σκοπό όλο το νησί να ενταχθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων αυτής. Την 21η Σεπτεμβρίου του 2012, η UNESCO ενέκρινε την υποψηφιότητα της Λέσβου και την ενέταξε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων, έπειτα από απόφαση που λήφθηκε στο Οπόρτο. Την επιτροπή αξιολόγησης απάρτιζαν ο δόκτωρ Ζ. Μαρτινί, διευθυντής γεωπάρκου στις γαλλικές Άλπεις και ο δόκτωρ Α. Σίλερ, διευθυντής γεωπάρκου στο Φούλκαν Άιφελ της Γερμανίας.[1]
Διοικητική διαίρεση

Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Λέσβου

Το νησί σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης αποτελεί από το 2010 μαζί με τις κοντινές βραχονησίδες ένα δήμο, το δήμο Λέσβου. Ο δήμος αυτός προήλθε από τη συνένωση των δεκατριών Δήμων του νησιού. Ο δήμος Λέσβου είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση δήμος της χώρας[24].

Οι δεκατρείς Δήμοι ήταν (στην παρένθεση κάτοικοι απογραφής 2001/1991):

Δήμος Αγίας Παρασκευής (2.628/2.788)
Δήμος Αγιάσου (2.578/2.988)
Δήμος Γέρας με έδρα τον Παπάδο (6.985/6.958)
Δήμος Ερεσού-Αντίσσης (5.530/5.620)
Δήμος Ευεργέτουλα με έδρα τη Συκούντα (3.336/3.308)
Δήμος Καλλονής (8.194/8.462)
Δήμος Λουτροπόλεως Θερμής (3.809/3.341)
Δήμος Μανταμάδου (3.210/3.226)
Δήμος Μήθυμνας (2.433/2.359)
Δήμος Μυτιλήνης (36.196/32.146)
Δήμος Πέτρας (3.749/3.603)
Δήμος Πλωμαρίου (6.698/6.612)
Δήμος Πολιχνίτου (5.288/5.201)

Αξιοθέατα

Απολιθωμένο δάσος της Λέσβου
Kάστρο Μολύβου
Κάστρο της Μυτιλήνης
Κάστρο Σιγρίου
Αρχαίος Ναός της Κλοπεδής
Ρωμαϊκό υδραγωγείο στη Μόρια

Απειλούμενα ιστορικά μνημεία

Δώδεκα ιστορικές εκκλησίες του νησιού τοποθετήθηκαν το 2008 από το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων (World Monuments Fund) μεταξύ των 100 πιο απειλούμενων ιστορικών μνημείων του κόσμου. Οι εκκλησίες αυτές χρονολογούνται από την παλαιοχριστιανική περίοδο έως τον 19ο αιώνα. H επιτροπή έκρινε ότι οι καιρικές συνθήκες, η αύξηση τουρισμού και οι παλαιωμένες μέθοδοι συντήρησης φέρνουν την καταστροφή των παρακάτω Ιερών Ναών:[25]

Καθολικό Μονής Περιβολής
Παλαιοχριστιανική Βασιλική Αγίου Ανδρέα Ερεσού
Παλαιοχριστιανική Βασιλική στην περιοχή Αφεντέλλη
Ναός Αγίου Στεφάνου Μανταμάδο
Καθολικό Μονής Ταξιαρχών Κάτω Τριτούς
Καθολικό Μονής Δαμανδρίου Πολιχνίτου
Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παπιανά
Εκκλησία Αγίου Γεωργίου Ανεμώτιας
Ναός Αγίου Νικολάου Πέτρας
Μονή Υψηλού
Ναός Αγίου Ιωάννου Κεραμί
Ιερός Ναός Ταξιαρχών Βατούσας

Μουσεία

Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης
Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης
Μουσείο - Βιβλιοθήκη Τεριάντ
Μουσείο Έργων Θεοφίλου
Δημοτική Πινακοθήκη Μυτιλήνης
Δημοτική Πινακοθήκη Μήθυμνας
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου
Συλλογή Φυσικής Ιστορίας Βρίσας
Μουσείο ούζου ΕΒΑ
Μουσείο Ούζου - Ο Κόσμος του Ούζου (Ούζο Πλωμαρίου Ισιδώρου Αρβανίτου) στο Πλωμάρι
Μουσείο Ούζου Βαρβαγιάννη στο Πλωμάρι
Μουσείο Σαπωνοποιίας Πλωμαρίου
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου
Ιστορικό ελαιοτριβείο Βρανά

Φοινικόδασος Καλαμιάρης ή Φοινικόδασος της Παναγιούδας,

Σαπφώ

Λέσχης

Γεώργιος Ιακωβίδης

Θεόφιλος Κεφαλάς - Χατζημιχαήλ

Απολιθωμένο δάσος της Λέσβου

Παραπομπές

Προστατευόμενο γεωπάρκο ολόκληρη η Λέσβος με απόφαση της UNESCO, in.gr
Z. Ζεμανίδου, Ε. Τσιμπούκη, Η. Καλδέλλη και Ν. Σουλακέλης, Χαρτογράφηση των υγροβιότοπων της Λέσβου και η αξιοποίησή τους στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Λέσβου, ΚΠΕ Δήμου Ευεργέτουλα, 2ο Συνέδριο Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 15-17 Δεκεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε την 28 Φεβρουαρίου 2012.
«Σεισμικότητα». Συλλογή Φυσικής Ιστορίας στα Βρίσα. Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2012.
G.D. Koufos, N. Zouros, O. Mouzouridou (Μάιος 2003). «Prodeinotherium bavaricum (Proboscidea, Mammalia) from Lesvos island, Greece; the appearance of deinotheres in the eastern Mediterranean». Geobios 36 (3): 305 - 315.
«Γεωλογικοί σχηματισμοί». Συλλογή Φυσικής Ιστορίας στα Βρίσα. Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2012.
S. Borsi, G. Ferrara, F. Innocenti και R. Mazzuoli. «Geochronology and petrology of recent volcanics in the eastern Aegean Sea (West Anatolia and Lesvos Island)». Bulletin of Volcanology 36: 473-496. doi:10.1007/BF02597122. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2011.
NOVAK, Irwin D.,SOULAKELLIS, Nikolaos, ZOUROS, Nikolaos. «IDENTIFYING FORMER CENTERS OF VOLCANIC ACTIVITY ON LESVOS ISLAND, GREECE».
«Η Πύλη για τον Ελληνικό Ορυκτό Πλούτο: Ψηφιακή απεικόνιση των γεωθερμικών πεδίων της Χώρας».
«Το ιστορικό του γεωθερμικού πεδίου Λέσβου».
Χ.Β. Χαρίσης (2000). «Ίχνη παλαιολιθικής εγκατάστασης στην Λέσβο». Αρχαιολογία και Τέχνες 76:83-87.
Προϊστορικοί χρόνοι Μάκης Αξιώτης, Ανακτήθηκε την 29 Φεβρουαρίου 2012
Ιστορία. Ανακτήθηκε την 29 Φεβρουαρίου 2012
Ιστορία της Λέσβου EMILY L. SHIELDS, Ανακτήθηκε την 29 Φεβρουαρίου 2012
Timothy E. Gregory, William Caraher, Linda Jones Hall, R. Scott Moore (2008). Archaeology and History in Roman, Medieval and Post-Medieval Greece. Ashgate Publishing, σελ. 155.
Σ. Γεωργιάδου (2007) Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, Κάστρο Μολύβου Ανακτήθηκε την 12 Ιουνίου 2012
Σ. Λυκιαρδοπούλου (2011) Η εκπαίδευση στη Λέσβο κατά την τελευταία περίοδο της οθωμανοκρατίας (1800-1912), εθνικό αρχείο διδακτορικών διατριβών. Ανακτήθηκε την 12η Ιουνίου 2012
B. Lewis, Η Ανάδυση της σύγχρονης Τουρκίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2001, σελ. 97
Σ. Αναγνώστου, Ο Ελληνοτουρικός πόλεμος και ο αντίκτυπός του στη Λέσβο, Μυτιλήνη 1997, σελ. 23
Η Λέσβος Ιστορία ΚΤΕΛ-Λέσβου. Ανακτήθηκε την 12 Ιουνίου 2012
.Στρατής Μπαλάσκας (2 Νοεμβρίου 2009). «Εκλεισε η Παγανή». Ελευθεροτυπία. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2016.
«Ανοιχτό κέντρο υποδοχής για πρόσφυγες και μετανάστες ΠΙΚΠΑ Λέσβου». tvxs.gr. Στέλιος Κραουνάκης. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2016.
«Lesvos Island - Greece, Factsheet, 12 November 2015». Aρμοστεία του ΟΗΕ για τη μετανάστευση. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2016.
ΦΕΚ Α 160/1985
Η αλλαλάζουσα μετριότητα των πολιτικών αφανίζει τον μεγαλύτερο σε έκταση Δήμο της Χώρας!!! www.aegeantimes.gr

Churches Of Lesvos accessed July 31, 2014

Εξωτερικοί σύνδεσμοι
wiktionary logo
Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:
Λέσβος
Commons logo
Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Λέσβος
voyage logo
Στα Βικιταξίδια υπάρχουν ταξιδιωτικές οδηγίες για τoν προορισμό
Λέσβος

Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
Αφιέρωμα στο Εφτά ημέρες της Καθημερινής
Η Διάλεκτος μας στο διαδίκτυο, εκδηλώσεις συλλόγων,
Oδηγός για τις εκδηλώσεις της Λέσβου
Ειδήσεις και νέα της Λέσβου
Oδηγός για το νησί της Λέσβου
Επαγγελματικός Oδηγός επιχειρήσεων Λέσβου

Ψηφιακό αρχείο ΔΤ

Ελαίας αίγλη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Ελαιώνες αποχωρούντες (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Πιτυούσα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Λέσβος-Σαπφώ-Ελύτης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Η πνευματική άνοιξη της Λέσβου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Βόρεια Λέσβος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Λέσβος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)