Λουί Αλτουσέρ

 

.

Ο Λουί Πιερ Αλτουσέρ (γαλλ. Louis Pierre Althusser, 16 Οκτωβρίου 1918 – 22 Οκτωβρίου 1990) ήταν Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος. Θεωρείται ιδρυτής του δομικού μαρξισμού.
Νεανικά χρόνια

Ο Αλτουσέρ γεννήθηκε στο Μπιρμαντρεϊς (Birmandreis) της Αλγερίας. Ο πατέρας του ήταν διευθυντής τράπεζας. Η οικογένεια αργότερα μετακόμισε στη Μασσαλία και στη Λυών. Υπήρξε καλός μαθητής στα χρόνια αυτά και κατάφερε τον Ιούλιο του 1939 να εισαχθεί στην École normale supérieure (ENS) στο Παρίσι. Στα χρόνια αυτά ο Αλτουσέρ ήταν φανατικός Ρωμαιοκαθολικός και μέλος της θρησκευτικής οργάνωσης Action Catholique (Καθολική Δράση). Αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου με τη Γερμανία θα επιστρατευτεί. Θα σταλεί στη γερμανία σε στρατόπεδο εργασίας στο Σλέσβιχ (Stalag Schleswig). Με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα αφεθεί ελεύθερος και θα επανέλθει στη σχολή του και στις σπουδές στη φιλοσοφία. Εντούτοις, ο πόλεμος και η κράτησή του στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης θα του προκαλέσουν ψυχολογικά προβλήματα που θα τον ταλαιπωρήσουν ως το τέλος της ζωής του. Το 1948 ολοκληρώνει τις σπουδές του. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, ο Αλτουσέρ λαμβάνει μέρος σε διαγωνισμό για τη θέση καθηγητή φιλοσοφίας στην ENS και πετυχαίνει. Εργάζεται ως καθηγητής στη σχολή από την οποία είχε αποφοιτήσει. Την περίοδο αυτή απομακρύνεται από τον καθολικισμό και ξεκινά η στράτευσή του στο κομμουνιστικό κίνημα και το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας (ΚΚΓ). Το 1949 γνωρίζει τη μετέπειτα σύζυγό του Ελέν Ριτμάν Λεγκοτιέν, Γαλλολιθουανή εβραϊκής καταγωγής.
Δομισμός

Στις δεκαετίες 1950 και 1960 ο Αλτουσέρ μπαίνει σε μια ιδιαίτερα παραγωγική περίοδο της ζωής του. Στρέφεται στη Φιλοσοφία της ιστορίας, αρθρογραφεί σε μια σειρά περιοδικά και συγγράφει το έργο του για το Μοντεσκιέ Η πολιτική και η ιστορία και άλλες μελέτες. Παράλληλα, το 1956 με την Αποσταλινοποίηση έρχεται σε σύγκρουση με το Ροζέ Γκαροντί και το Ζαν Πωλ Σαρτρ που υποστηρίζουν την επαναφορά του πρώιμου Μαρξιστικού ουμανισμού. Ταυτόχρονα άσκησε σφοδρή κριτική στον οικονομισμό που ως τάση εμφανιζόταν στο ΚΚΓ. Στις κριτικές του υιοθέτησε στοιχεία της Μαοϊκής κριτικής στο λεγόμενο σοβιετικό ή σοβιετικογενή Μαρξισμό, χωρίς ωστόσο να ενταχθεί στο μαοϊκό ρεύμα.

Το 1965 δημοσιεύει με τους μαθητές του το έργο Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο που προτείνει μια φιλοσοφική ανάγνωση του Κεφαλαίου και άλλων έργων του Μαρξ, θέτοντας τις βάσεις για τον "αλτουσερισμό". Το έργο αυτό κυκλοφόρησε, μεταφράσθηκε και σχολιάσθηκε διεθνώς. Το 2003 εκδόθηκε στα ελληνικά η παγκοσμίως πρώτη πλήρης μετάφραση του έργου.

Το 1968 διοργανώνει στην ENS μαζί με τον Ετιέν Μπαλιμπάρ και άλλους Μαρξιστές τα Μαθήματα Φιλοσοφίας για επιστήμονες τα οποία όμως διακόπτονται από την εξέγερση του Γαλλικού Μάη. Αρχικά, ο Αλτουσέρ κράτησε επιφυλάξεις για τις εξελίξεις, αλλά γρήγορα εξέφρασε τον ενθουσιασμό του για αυτές καθώς και για την επιρροή τους στη Φιλοσοφία. Μάλιστα, χαρακτήρισε το Μάη ως Μαζική Ιδεολογική Εξέγερση. Το 1970, συγγράφει το περίφημο έργο του Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους, ασκεί κριτική στο βολονταρισμό της Δύσης και διατυπώνει τη θεωρία πως η Πάλη των τάξεων και η ύπαρξή τους αποτελούν το ίδιο πράγμα. Τέλος παρουσιάζει τους ιδεολογικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιεί το κράτος για να μετατρέπει τους ανθρώπους σε υποκείμενα πρακτικής αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας.
Ψυχολογική κατάρρευση

Η ψυχολογική κατάσταση του Λουί Αλτουσέρ, που έπασχε από Μανιοκαταθλιπτική ψύχωση, το 1980 επιδεινώθηκε ραγδαία. Στις 16 Νοεμβρίου θα στραγγαλίσει τη γυναίκα του, χωρίς να έχει συνείδηση της πράξης του. Αμέσως μετά το γεγονός αυτό εισάγεται σε νοσοκομείο. Κρίθηκε δικαστικά ακαταλόγιστος. Έκτοτε πέρασε μεγάλα χρονικά διαστήματα σε ψυχιατρεία, ενώ η ψυχική του κατάρρευση τον εμπόδισε να συνεχίσει το έργο του. Πεθαίνει στις 22 Οκτώβρη του 1990.
Βιβλία και άρθρα μεταφρασμένα στα ελληνικά
Βιβλία

(1978) Θέσεις, εκδόσεις «Θεμέλιο»
(1978) Γιὰ τὸν Μάρξ, εκδ. «Γράμματα»
(1978) Απάντηση στον Τζων Λιούις, εκδ. «Θεμέλιο»
(1980) Τι πρέπει ν' αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα, εκδ. «Αγώνας», Αθήνα
(1980) Για την κρίση του μαρξισμού, εκδ. «Αγώνας»
(1983) Συζήτηση για το κράτος, (Συλλογικό έργο - Αλτουσέρ, Μπαλιμπάρ, Πουλαντζάς, Εντελμάν), εκδ. «Αγώνας»
(1983) Στοιχεία αυτοκριτικής, εκδ. «Πολύτυπο»
(1992) Το μέλλον διαρκεί πολύ, (Αυτοβιογραφία), εκδ. «Πολίτης»
(2003) Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο, (Συλλογικό έργο - L.Althusser, E.Balibar, R. Establet, P.Macherey, J.Ranciere), εκδ. «Ελληνικά Γράμματα»
(2005) Μοντεσκιέ: Πολιτική και Ιστορία, εκδόσεις «Πλέθρον»
(2009) Για την Πολιτιστική Επανάσταση, εκδ. «Εκτός Γραμμής»
(2015) Για το κοινωνικό συμβόλαιο, εκδ. «Νήσος»
(2015) Για τον Μαρξ (7 δοκίμια), μετάφρ. Τάσος Μπέτζελος, πρόλογος Ε. Μπαλιμπάρ, επίμετρο Π. Σωτήρης, εκδ. «Εκτός Γραμμής», 424 σελ., ISBN 978-618-80832-4-0
(2016) Ο Μακιαβέλλι και εμείς, μετάφρ. Μελέτης Λάμπρου, εκδ. «Νήσος», ISBN 978-960-589-028-5
(2016) Ο Λένιν και η φιλοσοφία & Η φιλοσοφία ως όπλο της επανάστασης, μετάφρ. Τάσος Μπέτζελος, εκδ. «Εκτός Γραμμής»
(2018) Το υπόγειο ρεύμα του υλισμού της συνάντησης, μετάφρ. Τάσος Μπέτζελος, εκδ. «Εκτός Γραμμής»

Άρθρα

(1972) «Ὁ Λένιν καὶ ἡ φιλοσοφία», Ἠριδανός, 1, σσ. 9-22
(1978) «Γιὰ τὸν Μάρξ», Ἀντί, 110, σσ. 38-39
(1978) «Θεωρία καὶ θεωρητικὴ συγκρότηση, ἰδεολογία καὶ ἰδεολογικὸς ἀγώνας», Ἀγώνας γιὰ τὴν κομμουνιστικὴ ἀνανέωση, 4, σσ. 52-60
(1980) «Για τον Jacques Monod», Σύγχρονα Θέματα, τ. 7.
(1980) «Ἡ τεράστια θεωρητικὴ ἐπανάσταση τοῦ Μάρξ», Ὁ Πολίτης, 35 , σσ. 39-47
(1980) «Πάνω στὴν ὑλιστικὴ διαλεκτική » , Signum, 12-13, σσ. 1-2+27-31
(1983) «Για τους αναγνώστες του «Πρώτου Βιβλίου» του Κεφαλαίου», Ο Πολίτης, τ. 63
(1985) «Μαρξισμός: ἕνας κριτικὸς ἀπολογισμός», Δεκαπενθήμερος πολίτης, 49, σσ. 31-33
(1986) «Ἡ ἔννοια τοῦ οἰκονομικοῦ νόμου στὸ “Κεφάλαιο”», Θέσεις, 15 , σσ. 65-82
(1987) «Σχέσεις μεταξὺ κλάδων τῶν γραμμάτων» , Θέσεις, 18, σσ. 75-81
(1987) «Σημείωση σχετικὰ μὲ τοὺς ἰδεολογικοὺς μηχανισμοὺς τοῦ κράτους (ΙΜΚ)», Θέσεις, 21, σσ. 37-49
(1987) «Ὁ Μαρξισμὸς δὲν εἶναι ἱστορικισμός», Ὁ Πολίτης, 79 , σσ. 30-45
(1988) «Μάης ‘φοιτητικός’ ή εργατικός;»Ο Πολίτης, 91, 34-41
(1990) «Ἔγινα κομμουνιστὴς ἐπειδὴ ἤμουν καθολικός», Ἐπιστημονικὴ Σκέψη, 49, σσ. 78-79
(1990) «Μαρξισμός, ένας κριτικός απολογισμός», εφημ. Η Εποχή, 28.10.90
(1991) «Παράρτημα: για τον «ιδανικό μέσο όρο» και τις μορφές μετάβασης», Θέσεις, τ. 34
(1991) «Γιὰ τὸν Μάρξ καὶ τὸν Φρόυντ», Θέσεις, 35, σσ. 51-67
(1994) «Γιὰ τὴ μαρξιστικὴ σκέψη», Ὁ Πολίτης, 127, σσ. 38-45
(1994) «Μια φιλοσοφία για τον μαρξισμό: "η γραμμή του Δημοκρίτου"» (συνέντευξη με την Fernanda Navarro), Θέσεις, τ. 49
(1995) «Μαρξιστικὴ φιλοσοφία ἢ ὑλισμὸς τοῦ ἀστάθμητου», Ὁ Πολίτης, 2, σσ. 40-43
(1997) «Σημείωση σχετικά με τις Θέσεις για τον Φόυερμπαχ, Θέσεις, τ.58
(1998) «Ὁ Μπρέχτ καὶ ἡ ἐπανάσταση στὴ θεατρικὴ πρακτική», Θέσεις, 62, σσ. 81-95
(1999) «Το πρόβλημα του "φετιχισμού" στον Μαρξ», Θέσεις, τ.66
(2002) «Ανάγνωση του Κεφαλαίου», Θέσεις, τ.80
(2004) «Το υπόγειο ρεύμα του υλισμού της συνάντησης», Θέσεις, τ.88
(2005) «Για τον Λεβί-Στρως», Θέσεις, τ.92
(2011) «Γιατί το κράτος είναι μια μηχανή», Θέσεις, τ.113
(2015) «Σήμερα», Θέσεις, τ. 131
(2015) «Όντας μαρξιστής στη φιλοσοφία» (Κεφάλαια 22-23), Θέσεις, τ.133

Βιβλιογραφία στα ελληνικά

(1982) Γρηγορόπουλος Δημήτρης, «Ο στρουκτουραλισμός του Αλτουσέρ ή η νεκρανάσταση της Μεταφυσικής», Επιστημονική σκέψη 5 , 53-60.
(1991) Balibar Etiénne, «Λουὶ Ἀλτουσέρ: μιὰ βιογραφικὴ σημείωση», Θέσεις, 35, σσ. 69-75
(1991) Δημούλης Δ., Μηλιός Γ., «Θεωρητική συνέχεια και πολιτικές ασυνέχειες στο έργο του Αλτουσέρ», Θέσεις, τ. 34
(1994) Μπαλτάς Αριστείδης· Φουρτούνης Γιώργος, Ο Λουί Αλτουσέρ και το τέλος του κλασικού μαρξισμού, εκδόσεις «Ο Πολίτης»
(1994) Διζικιρίκης Γιώργος, Αλτουσέρ και Σπινόζα, εκδ. «Φιλιππότης»
(1996) Derrida Jacques, Πολιτική και φιλία. Ο Ζακ Ντεριντά για τον Λουί Αλτουσέρ, εκδ. «Εκκρεμές»
(1997) Δημούλης Δ. «Η «μηχανή παραγωγής νόμιμης εξουσίας»: Ζητήματα θεωρίας του κράτους στον Αλτουσέρ», Θέσεις, τ. 60
(1998) Δημούλης Δ., «Ο Γκράμσι του Αλτουσέρ: προσεγγίσεις και αποστάσεις», Θέσεις, τ. 64
(2002) Μπαλτάς Αριστείδης, Για την επιστημολογία του Λουί Αλτουσέρ, εκδ. «Νήσος»
(2005) Φουρτούνης Γιώργος, «Ο Λουί Αλτουσέρ και η επιστημολογική αντινομία του Μαρξισμού», Κριτική - Επιστήμη & Εκπαίδευση, τ/χ.1, σελ. 5-16 [1]
(2004) Σωτήρης Παναγιώτης, Κομμουνισμός και φιλοσοφία. Η θεωρητική περιπέτεια του Λουί Αλτουσέρ., εκδ. «Ελληνικά Γράμματα»
(2006) Σωτήρης Παναγιώτης, «Ο υλισμός της συνάντησης: αναζητήσεις και αντιφάσεις του ύστερου Αλτουσέρ», Κριτική - Επιστήμη & Εκπαίδευση, τ/χ.4 , σελ.3-20 [2]
(2008) Mandel Ernest, Απάντηση στον Λουί Αλτουσέρ, εκδ. «Εργατική Πάλη»

Βιβλιογραφία στo γαλλικό πρωτότυπο

Montesquieu, la politique et l'histoire, PUF, 1959 ; réédition en coll. « Quadrige ».
Pour Marx, Maspero, coll. « Théorie », 1965 ; réédition augmentée (avant-propos d'Étienne Balibar, postface de Louis Althusser), La Découverte, coll. « La Découverte / Poche », 1996.
Lire le Capital (en collaboration avec Étienne Balibar, Roger Establet, Pierre Macherey et Jacques Rancière), Maspero, coll. « Théorie », 2 volumes, 1965 ; rééditions coll. « PCM », 4 volumes, 1968 et 1973 ; puis PUF, coll. « Quadrige », 1 volume, 1996, 2012.
Lénine et la philosophie, Maspero, coll. « Théorie » 1969 ; réédition augmentée sous le titre Lénine et la philosophie (suivi de Marx et Lénine devant Hegel), coll. « PCM », 1972.
Réponse à John Lewis, Maspero, coll. « Théorie », 1973.
Philosophie et philosophie spontanée des savants (1967), Maspero, coll. « Théorie », 1974.
Éléments d'autocritique, Hachette, coll. « Analyse », 1974.
Positions, Éditions Sociales, 1976; réédition coll. « Essentiel », 1982.
XXIIe Congrès, Maspero, coll. « Théorie », 1977.
Ce qui ne peut plus durer dans le parti communiste, Maspero, coll. « Théorie », 1978.
L'avenir dure longtemps (suivi de Les faits)], Stock / IMEC, 1992; réédition augmentée et présenté par Olivier Corpet et Yann Moulier Boutang, Le Livre de poche n° 9785, 1994 ; édition augmentée : Flammarion, coll. « Champs Essais », 2013.
Journal de captivité (Stalag #4 1940-1945), Stock / IMEC, 1992.
Écrits sur la psychanalyse. Freud et Lacan, Stock / IMEC, 1993; réédition Le Livre de poche, coll. « Biblio-essais », 1996.
Sur la philosophie, Gallimard, coll. « L'infini », 1994.
Philosophie et marxisme : entretiens avec Fernanda Navarro (1984-1987)
La Transformation de la philosophie : conférence de Grenade (1976).
Écrits philosophiques et politiques 1, textes réunis par François Matheron, Stock / IMEC, 1994. - 588 p.
Sur la reproduction, PUF, coll. « Actuel Marx Confrontations », 1995.
Écrits philosophiques et politiques 2, textes réunis par François Matheron, Stock / Imec, 1995. - 606 p.
Machiavel et nous (1962-1986), Stock/Imec 1994; Tallandier 2009.
Solitude de Machiavel, présentation par Yves Sintomer, PUF, coll. « Actuel Marx Confrontations », 1998.
Lettres à Franca (1961-1973), Stock/Imec 1998.
Penser Louis Althusser, recueil d'articles, introduction par Yves Vargas, Le Temps des Cerises, 2006
Politique et Histoire de Machiavel à Marx - Cours à l'École normale supérieure 1955-1972, Seuil, coll. « Traces écrites », 2006
Lettres à Hélène, préface de Bernard-Henri Lévy, Grasset/IMEC, 201
« Repères biographiques, avertissement aux lecteurs du livre I du Capital et rudiments de bibliographie critique », préface à Karl Marx, Le Capital (livre I), Paris, Garnier-Flammarion, 1969, p. 5-30.
Cours sur Rousseau (1972) préface d'Yves Vargas Le temps des cerises 2012

Πηγές

Ε Ιστορικά (Έκδοση της Ελευθεροτυπίας), «Οι Πρωτοπόροι: Λουί Αλτουσέρ, Ο θεωρητικός του Μεταμαρξισμού», Οκτώβρης 2005
Πάπυρος Larousse Britannica, λήμμα «Αλτουσέρ»
Marxist Media Theory: Althusser
Marxists.org: The Louis Althusser Archive
Κείμενα από και για τον Althusser στη γαλλική γλώσσα, στον ιστότοπο Multitudes (http://www.multitudes.net/)
Décalages: An Althusser Studies Journal

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License